"Bát mì của lòng tự trọng"

Đọc được bài này hay quá trên blog của Trần Ngọc Tuấn (tôi không quen), vừa cảm động, vừa có tính giáo dục sâu sắc, nên tôi đã xin phép chủ nhân cho đem về nhà mình để lưu và ngắm cho thỏa thích. Chắc là chủ nhà bên ấy không phản đối.

Bài gốc ở đây.
--------------

Vào một buổi chiều mùa xuân lạnh lẽo, trước cửa quán xuất hiện hai vị khách lạ, có thể đoán là một người cha và một người con. Người cha bị mù, người con trai đi bên cạnh ân cần dìu cha. Cậu con trai trạc mười tám, mười chín tuổi, quần áo đơn giản, lộ rõ vẻ nghèo túng, nhưng từ cậu lại toát lên nét trầm tĩnh của người có học, dường như cậu vẫn đang là một học sinh.

Cậu con trai tiến đến trước mặt tôi. Cậu nói to: "Cho hai bát mì bò!". Tôi đang định viết hoá đơn, thì cậu ta hướng về phía tôi và xua xua tay. Tôi ngạc nhiên nhìn cậu ta, cậu ta chỉ tay vào bảng giá treo ở trên tường, phía sau lưng tôi, khẽ bảo với tôi rằng chỉ làm một bát mì cho thịt bò, bát kia chỉ cần rắc chút hành là được. Lúc đầu, tôi hơi thắc mắc, nhưng sau đó chợt hiểu ra ngay. Hoá ra, cậu ta gọi to hai bát mì thịt bò như vậy là cố tình để cho người cha nghe thấy, tôi đoán cậu không đủ tiền, nhưng lại không muốn cho cha biết. Tôi cười thông cảm với cậu.

Nhà bếp nhanh nhẹn bê lên ngay hai bát mì nóng hổi. Cậu con trai chuyển bát mì bò đến trước mặt cha, thương yêu chăm sóc: "Cha, có mì rồi, cha ăn đi thôi, cha cẩn thận kẻo nóng đấy ạ!". Rồi cậu ta tự bưng bát mì nước về phía mình. Người cha không vội ăn ngay, ông cầm đũa dò dẫm đưa qua đưa lại trong bát. Mãi lâu sau, ông mới gắp trúng một miếng thịt, vội vàng bỏ miếng thịt vào bát của người con. "Ăn đi con, con ăn nhiều thêm một chút, ăn no rồi học hành chăm chỉ, sắp thi tốt nghiệp rồi, nếu mà thi đỗ đại học, sau này làm người có ích cho xã hội". Người cha nói với giọng hiền từ, đôi mắt tuy mờ đục vô hồn, nhưng trên khuôn mặt sạm nắng, nhăn nheo lại sáng lên nụ cười ấm áp và mãn nguyện. Điều khiến cho tôi ngạc nhiên là người con trai không hề cản trở việc cha gắp thịt cho mình, anh điềm nhiên nhận miếng thịt, rồi anh lặng lẽ gắp miếng thịt đó trả về bát mì của cha.

Cứ lặp đi lặp lại như vậy, dường như thịt trong bát của người cha cứ gắp lại đầy, gắp mãi không hết. "Cái quán này thật tử tế quá, một bát mì mà biết bao nhiêu là thịt". Ông lão cảm động nói. Đứng bên cạnh họ, tôi chợt thấy tim mình thắt lại, trong bát chỉ có vài mẩu thịt tội nghiệp, quắt queo bằng móng tay, lại mỏng chẳng khác gì xác ve. Người con trai nghe vậy vội vàng tiếp lời cha: "Cha à, cha ăn mau ăn đi, bát của con đầy ắp không biết để vào đâu rồi đây này". "Ừ, ừ, con ăn nhanh lên, ăn mì bò là bổ dưỡng lắm đấy con ạ".

Hành động và lời nói của hai cha con đã làm chúng tôi rất xúc động. Chẳng biết từ khi nào, bà chủ cũng đã ra đứng cạnh tôi, lặng lẽ nhìn hai thực khách đặc biệt. Vừa lúc đó, cậu Trương đầu bếp bê lên một đĩa thịt bò thơm phức, bà chủ đưa mắt ra hiệu bảo cậu đặt lên bàn của hai cha con nọ. Cậu con trai ngẩng đầu tròn mắt nhìn một lúc, bàn này chỉ có mỗi hai cha con cậu ngồi, cậu ta vội vàng hỏi lại: "Anh để nhầm bàn rồi thì phải?, chúng tôi không gọi thêm thịt bò." Bà chủ dịu dàng bước lại chỗ họ: "Không nhầm đâu, hôm nay chúng tôi kỉ niệm ngày mở quán, đĩa thịt này là quà biếu khách hàng". Cậu con trai không hỏi gì thêm. Cậu lại gắp thêm vài miếng thịt vào bát người cha, sau đó, bỏ phần còn thừa vào trong một cái túi nhựa.

Chúng tôi âm thầm quan sát hai cha con ăn xong, tính tiền, rồi dõi mắt tiễn họ ra khỏi quán. Mãi khi cậu Trương đi thu dọn bát đĩa, chúng tôi bỗng nghe cậu kêu lên khe khẽ. Hoá ra, bát của cậu con trai đè lên mấy tờ tiền giấy xếp gọn, vừa đúng giá tiền của một đĩa thịt bò được viết trên bảng giá của cửa hàng./.

Ta vẫn gặp trong cuộc đời nhiều người rất nghèo về vật chất nhưng lại giàu lòng tự trọng. Lòng tự trọng giúp ta có thêm nghị lực để ngẩng cao đầu, vượt qua khó khăn, nghịch cảnh, sống hạnh phúc vì luôn vững tin vào chính mình.

Lòng tự trọng với ánh hào quang chói lọi của nó sẽ trở thành lương tri con người. Irving Layton

Dạy đạo đức bằng thơ, thời tiểu học của tôi

Mấy bài thơ dạy đạo đức của thời tiểu học:

Một hôm chủ làm cơm thết khách
Bảo người nhà liệu cách thịt chim.

Thưa rằng: Xin chủ định xem
Một đôi chim gáy, chả nem con nào?
Một con thì tiếng cao, giọng tốt
Một con thì kêu hót không hay.

Chủ rằng: Còn hỏi chi bây?
Con không biết gáy cho mày vặt lông!

Chim bị giết vì không biết gáy,
Người không tài lấy đấy làm gương!

Bài này nhằm răn dạy trẻ em gắng học, vì nếu không, sẽ bị chủ "bảo người nhà liệu cách thịt chim", thì ... tiêu đời! Sợ lắm, hic hic hic.

Chó rừng tham ăn hay nuốt vội
Nhân một khi vui hội anh em
Miếng ngon đương lúc miệng thèm
Chưa trôi miếng gối đã thêm miếng đầu.

Phải cái xương mắc sâu trong họng!
Phúc mười đời cò bỗng đi qua.
Chó rừng mới gật chị ta
Đến ngay, thò mỏ móc ra một hòn!

Chế giễu tính tham ăn. Bài này cả nhà tôi hiện nay, cha mẹ con cái đều thuộc. Khi nào ai đó ăn uống vội vàng, bị nấc cục chẳng hạn, thì thế nào cũng bị người khác diễu, hoặc tự diễu mình, bằng câu "chó rừng tham ăn hay nuốt vội"!

Thằng Tư nghịch láo
Cột pháo đuôi dê
Khiến dê hoảng sợ
Dê chạy lung tung
Húc trẻ xô hàng
Trẻ sang mách mẹ
Chú bé bị quỳ.

Bài này dạy trẻ em cái gì thì đã rõ! Hồi nhỏ, sao mà tôi ghét cái "thằng Tư" trong cái bài thơ (vè) này thế không biết? Ai dè lớn lên gặp ngay một Ông Tư! Đúng là ghét của nào ...

Lão tiều vác củi cành một bó
Tuổi đã nhiều niên số lại cao
Lặc lè chân đá chân xiêu
Lom khom về chốn thảo mao khói mù.

Tủi thân phận kỳ khu khó nhọc
Đặt bó xài ở dọc lối đi
Than rằng: "Sung sướng nỗi gì!
Khắp trong thế giới ai thì khổ hơn?

Bữa no đói luôn cơn buồn bã
Vợ nào con, vất vả trăm chiều
Hết thuế lính lại thuế sưu
Quanh năm khách nợ, còn điều gì vinh?

Hỡi thần Chết, thương tình chăng tá
Đến lôi đi cho đã một đời!"

Chết đâu dẫn lại tức thời,
Hỏi: "Già khi nãy kêu vời lão chi?"

Lão tiều thấy cơ nguy cuống sợ:
"Nhờ tay người vác đỡ lên vai!"

Bài này là ngụ ngôn La Fontaine đấy, cũng như bài về Chó rừng tham ăn .... Tôi có một kỷ niệm rất vui với bài thơ này. Khi mới vào lớp 6 trường Gia Long, tôi rất mặc cảm vì dân tỉnh lẻ. Hồi ấy Gia Định là một tỉnh nằm bên cạnh Sài Gòn là thủ đô. Tôi nhớ năm đó khi vào học, trường bảo khai địa chỉ, thì các bạn tôi ghi, vd: 124 Trần Bình Trọng, Sài Gòn 5 hay 236 Phan Thanh Giản, Sài Gòn 3, thì tôi ghi: 2/27 Ấp Nam Hòa, Xã Tân Sơn Hòa, Tỉnh Gia Định (chỗ này là gần Khu Cư xá Bắc Hải đấy các bạn, bây giờ là khu vực giáp ranh giữa Quận 10 và Quận Tân Bình, hình như thuộc Quận Tân Bình). Bạn bè cùng lớp ngạc nhiên lắm vì sự khác biệt về địa chỉ giữa tôi và chúng.

Quay trở lại bài thơ. Hôm ấy là buổi học đầu tiên của môn Giáo dục công dân, cô giáo tôi tên là cô Uyển, lớn tuổi rồi, nói tiếng Bắc, giảng bài một hồi thì có nhắc đến ngụ ngôn của La Fontaine liên quan đến câu chuyện người tiều phu này (hình như giảng về sự lạc quan). Cô dừng lại hỏi, ai biết chuyện này thì kể cho cả lớp nghe. Tôi biết! Vì đã học thuộc bài này từ bé. Nhưng, vì ... thấm đẫm cái văn hóa phong kiến ca ngợi sự vô danh, cộng thêm văn hóa Công giáo ca ngợi sự khiêm tốn và ... vâng lời (= không có ý kiến riêng, không khẳng định chính mình), và cũng vì mặc cảm dân tỉnh lẻ, nên tôi không dám giơ tay. Cả lớp cũng không ai giơ tay cả.

Cô có vẻ thất vọng, hỏi lại mấy lần, và nói em nào biết cô sẽ cho 20 điểm (lúc ấy dùng điểm trên 20). Thế là tôi giơ tay mà tim đập loạn xạ. Khi được mời, tôi vừa kể vừa thở hổn hển, vì không quen nói trước công chúng. Nhưng mà cũng kể xong, dù có lẽ không đầu không đuôi. Và được cô rất khen, được 20 điểm, và từ đó, còn được cô nhớ đến trong một cái lớp học gần 60 học sinh lận (thời đó, ngay cả Gia Long cũng có lớp học 50-60 học sinh, nên mới phân chia xóm nhà lầu - mấy bàn đầu - và xóm nhà lá - mấy bàn cuối.)

Đấy, một vài kỷ niệm thời tiểu học. Có cái gì cho chúng ta học để áp dụng cho thời nay không nhỉ, thời bạo lực học đường và tham nhũng học thuật tràn lan???

Chớ để ngày mai!

Chỉ là một bài thơ đã học thời tiểu học, nay mới nhớ ra nên chép lên đây.

Mở ngoặc một chút: Ngày xưa người ta giáo dục trẻ em như thế đó. Và những lời giáo dục đó đi theo "các em" (giờ đã thành các bà, các cụ) đến hết cả cuộc đời!

Chớ để ngày mai
Một cậu bé chuyện trò cùng mẹ
Rằng: "Đến mai con sẽ xin ngoan!"

Đến mai con sẽ xin ngoan?
Đến mai con lại khất lần ngày kia.

Con ơi con chớ hề nói thế,
Chuyện hôm nay chớ để ngày mai!

Chi bằng con nói thế này:
"Mẹ ơi, con muốn ngoan ngay bây giờ!"

--
Nhân tiện, Kinh thánh đã nói như sau về giáo dục trẻ em: "Train up a child in the way he should go: and when he is old, he will not depart from it." (Proverbs 22:6)

Và đó chính là sự khôn ngoan, thông thái của nhân loại, hơn 2000 năm nay rồi đó!