Thẳng thắn, thực chất, và định hướng dư luận

Tựa của entry này, cũng như nhiều cái tựa khác trên blog này của tôi, chắc chắn cần một lời giải thích. Vì, cũng như mọi lần, true to my confusing self, tôi nói rất khó hiểu, như nhiều người đã nhận xét (vì già trước tuổi mà!) ;-) Vậy thì lời giải thích đây.

Hai từ "thẳng thắn" và "thực chất" thực ra không phải của tôi, mà do tôi trích ra trong phần mở đầu của một bài viết mới trên báo Giáo dục và Thời đại. Đoạn trích dưới đây này. Hai từ thẳng thắn và thực chất đã được tô đậm trong đoạn trích.

(GD&TĐ)-Tỉ lệ tốt nghiệp THPT năm 2010 của các tỉnh thành đã được công bố, phần lớn đều đạt tỉ lệ trên 90%. Điều này đã và đang gây ra một sự hoài nghi lớn từ dư luận. Tuy nhiên, ghi nhận của chúng tôi về vấn đề này với lãnh đạo các địa phương, phụ huynh và thầy cô giáo lại cho một cái nhìn thẳng thắn và đúng thực chất hơn. Tỉ lệ ấy chẳng có gì là bất ngờ nếu nhìn dưới con mắt người làm sư phạm.

Bài viết ấy có tựa là "Tỷ lệ tốt nghiệp THPT 2010: Chẳng có gì là bất thường". Mới đăng hôm nay trên báo GD&TĐ, ở đây.

Tại sao hai từ ấy lại làm tôi chú ý? Là vì tôi cũng là một trong những người "làm sư phạm" như tờ báo đã nói. Không những thế, tôi nghĩ riêng về việc này thì tôi có quyền cho rằng mình biết nhiều hơn người khác một chút, vì tôi không những làm sư phạm, tôi còn "làm khảo thí" tức thi cử nữa cơ!

Và cách đây 1, 2 ngày tôi đã viết một bài cho báo PLTP để nhận định về tỷ lệ tốt nghiệp THPT năm nay, cũng đã đăng lên blog ncgdvn.blogspot.com của tôi (lại tự quảng cáo rồi). Một cách vắn tắt, tôi cho rằng không thể kết luận là năng lực thí sinh đã tăng lên chỉ vì có tỷ lệ tốt nghiệp cao do dựa vào điểm thô. Nói cách khác, tôi không hề đồng tình với nhận định rằng "tỷ lệ ấy chẳng có gì là bất ngờ nếu nhìn dưới con mắt người làm sư phạm", như tờ báo của ngành đã nói thay dùm cho tôi.

Phải nói thêm một chút. Tôi không hề kết luận là năm nay đề dễ hơn, hay là bệnh thành tích đang trở lại. Kết luận khơi khơi như vậy là thiếu căn cứ. Rất có thể, như các quan chức ngành giáo dục đang ra sức khẳng định, quả thật là ngành giáo dục trong 4 năm gần đây dưới sự chỉ đạo của Bộ trưởng NTN đã có rất nhiều nỗ lực. Hẳn thế rồi, vì tôi vẫn tin là thầy cô giáo của ta đều là những người tốt: lương thấp như thế, chẳng đủ ăn, mà vẫn kiên trì bám trường lớp như hiện nay. Chỉ như thế thôi cũng đã đáng được khen ngợi lắm rồi, thật chứ.

Nhưng nếu đã nói như thế, thì cũng phải nói thêm: chẳng riêng gì dưới thời Bộ trưởng NTN, mà thời bộ trưởng nào thì các thầy cô của chúng ta cũng đều nỗ lực hết mình. Ngày xưa, có lẽ còn thiếu đói hơn thế này nhiều nữa chứ, mà các thầy cô vẫn cứ làm tốt đó thôi!

Cũng có thể là do thí sinh năm nay tuổi Thân nên thông minh lắm, như một vị quan chức nào đã nói. Hoặc là do các em phấn đấu lập thành tích chào mừng 1000 năm Thăng Long, hay là vì thời tiết mát mẻ hôm các em đi thi (chỉ có điều, nếu tôi nhớ không lầm thì mấy ngày ấy nóng chứ không không mát như lúc này, sau khi đã có mấy trận mưa lớn). Nhưng dù sao thì tất cả cũng chỉ là giả thuyết, và muốn chấp nhận hay bác bỏ giả thuyết nào thì cũng đều phải có căn cứ.

Vì vậy, tôi hơi băn khoăn khi đọc những giòng trên. Và tự nhận thấy, khi một tờ báo của ngành giáo dục phản bác ý kiến dư luận bằng cách hỏi những người bên trong ngành, rồi bảo rằng thông tin đấy mới là "thẳng thắn" và "thực chất", thì e rằng chưa chính xác lắm!

Nó cho thấy có lẽ người viết không rành tiếng Việt. Vì tôi chỉ thấy nói: hãy "thẳng thắn vạch ra những chỗ chưa tốt", chứ không thấy nói "hãy thẳng thắn ca ngợi những cái hay, cái tốt - có căn cứ hoặc chưa có căn cứ - của ngành, theo đúng chủ trương của cấp trên". Cũng vậy với từ "thực chất": "hãy phát biểu đúng thực chất về hiện trạng, dù có thể chưa hoàn hảo của ngành", chứ chưa nghe ai nói: "hãy phát biểu đúng thực chất bằng cách nêu các thành tích vẻ vang của ngành" cả.

Còn nếu không phải là kém tiếng Việt, thì chắc người nói không có khái niệm về thông tin khách quan và đa chiều, về bên thứ ba, về đánh giá độc lập, hoặc về quyền lực thứ tư, đại khái thế.

Làm sao có nổi thời gian để nghe mấy thứ linh tinh đó, ngành giáo dục bận rộn quá mà! Suốt ngày thi đua khen thưởng lập thành tích chào mừng..., rồi thao diễn, hội thi, rồi tập huấn thay sách, rồi vận động hai không ba không bốn không, rồi đổi mới phương pháp, chương trình, quản lý, đưa vào nội dung phòng chống tham nhũng, đủ mọi thứ hầm bà lằng, đó là chưa kể thi cử gần như quanh năm suốt tháng như thế này!

Tóm lại, tôi thấy cách dùng 2 từ "thẳng thắn" và "thực chất" trong bài viết có vẻ hơi lạ, dường như chưa thể hiện được tinh thần "thẳng thắn" và "thực chất". Nên tôi mới đưa 2 từ đó vào tựa của entry này, là như thế!

Còn từ "định hướng dư luận"? Đó cũng là một cụm từ tôi đi nhặt ở một bài báo khác trên cùng tờ báo ấy, cơ quan ngôn luận của ngành giáo dục mà trong đó có tôi. Lần này, nó là đoạn cuối của bài báo, cũng có liên quan đến tỷ lệ tốt nghiệp. Như thế này này (cụm từ "định hướng dư luận" cũng đã được tô đậm):

Cũng nhân ngày Báo chí cách mạng Việt Nam, thay mặt lãnh đạo Bộ GD&ĐT và ngành Giáo dục, Thứ trưởng Nguyễn Thị Nghĩa đã gửi lời chúc tốt đẹp, lời cảm ơn sâu sắc đến các phóng viên báo đài và mong rằng trong thời gian tới, các phóng viên sẽ tiếp tục phối hợp chặt chẽ hơn nữa để truyền tải những chủ trương cũng như hoạt động của ngành giáo dục đến đông đảo tầng lớp nhân dân, đồng thời định hướng dư luận để xã hội hiểu đúng hơn về ngành giáo dục.

Bài báo ấy có tựa là "Kết quả đỗ tốt nghiệp cao không phải do buông lỏng kỷ luật trường thi", ở đây.

Tôi là người trong ngành, Thứ trưởng của tôi phát biểu, tất nhiên tôi hiểu rằng các nhà báo trong ngành (vd báo GD&TĐ) sẽ nghe và chấp hành chứ. Nên không có ý kiến gì ở đây cả.

Chỉ thắc mắc một chút: Hình như nếu đã "định hướng dư luận", thì không phải là muốn phát biểu "thẳng thắn" và "thực chất" thế nào cũng được đâu! Cho nên lẽ ra trong bài báo đầu tiên mà tôi trích dẫn, người biên tập nên sử dụng những từ nào khác thay vì 2 từ thẳng thắn và thực chất. Vì có thiếu gì cách nói khác, vẫn định hướng được dư luận theo chỉ đạo của cấp trên, mà không vướng vào lỗi kỹ thuật thô thiển như thế!

Kết luận: nghề báo ở VN, quả thật là một nghề khó! Không chỉ nguy hiểm, nó còn đòi hỏi phải rất thông minh, sáng tạo, và ... giỏi ngôn ngữ nữa! Phải không các bạn?

Xin một lần nữa hoan hô và chúc mừng các nhà báo chân chính của Việt Nam!

Viết cho "Ngày nhà báo" 21/6

Entry hơi linh tinh này tôi viết dành cho bạn bè tôi, những người làm nghề báo. Hoặc những ai không chọn nghề báo, nhưng được nghề chọn, thành một cái nghiệp viết lách cho báo chí, truyền thông. Kể cả các bloggers nữa, vì hiện nay blogging đã được xem là một phần của truyền thông rồi, gọi là "truyền thông tham dự" thì phải.

Chà, nếu mà tính các bloggers cũng là nhà báo nữa thì tôi cũng là nhà báo nhỉ? Vậy tức là entry này cũng dành cho tôi nữa đó. Nên ... viết hơi bị khó à nha, vì viết về chính mình và bạn bè của mình mà!

Vì có ít nhiều dính đến tôi, nên tôi sẽ cố gắng kiểm chế, không khen nhiều quá (!), vì nếu không lại bị trách là không khách quan. Chỉ có thể tự chê mình, thì sẽ không bị ai nói, còn khen, thì phải để cho người khác khen mình, đúng không? Nếu không muốn biến thành con mèo - "mèo khen mèo" ấy mà. À mà VN có câu chuyện về mèo hay lắm, chuyện "con giời" ấy, có ai không biết chuyện này không nhỉ?

Thôi, linh tinh thế đủ rồi. Giờ thì nói về các nhà báo tôi quen. Trước hết, tôi muốn viết entry này cho những người mà tôi đã biết và đã từng gặp, nhưng nay ít có cơ hội gặp vì hoàn cảnh không ở gần tôi. Không gần, nên không thể gặp, không thể "hú" đi uống cafe vào ngày nhà báo. Vì vậy, mượn trang blog này để trò chuyện, tâm tình chút vậy.

Trước hết, tôi muốn gửi entry này đến một người tôi mới quen ở báo TS. Đúng ra, tôi không dám gọi là bạn, vì anh hơn tôi khá nhiều tuổi, hơn chục tuổi lận. Nhưng được cái tôi cũng bị già trước tuổi mà (hồi mới đi dạy, tôi 23 tuổi, khi tôi giới thiệu với học trò tuổi của mình bằng tiếng Anh - I'm twenty three - thì ở dưới có một học viên dịch sang cho người bạn ngồi bên cạnh rằng: "Cổ nói cổ 33 tuổi!" Hic hic hic, nhớ tới giờ, ức tới giờ luôn!) nên nếu ai nói tôi là bạn của anh ấy, tôi thấy cũng ... được đấy, vì dường như chúng ta "on the same wavelength". Anh có nghĩ vậy không, anh T?

Nhắc tới "người bạn lớn" (I mean lớn tuổi hơn tôi), tôi cũng nhớ đến anh NQ, trước đây là PV giáo dục của một tờ báo lớn ở TP HCM, nay đã chuyển về NT để gần nhà và dưỡng sức lúc tuổi không còn trẻ nữa. Anh NQ và anh T. cùng tuổi với nhau, cùng sinh năm xảy ra nạn đói Ất Dậu thì phải. Một anh ở Bắc, một anh ở Nam, và cả hai anh tôi đều có những cái có thể chia sẻ. Thì đã bảo tôi già trước tuổi mà lại!

Một người khác, thì rất thân thiết vì cùng huyết thống mà lại, nhưng đang ở rất xa tôi, nửa vòng trái đất. Chị ấy hơn tôi năm tuổi. Mà cũng lạ, tôi tự hỏi tại sao sau một đời "dong ruổi", làm một professional rất là ... professional, đến chức VP rồi chứ có ít đâu, rồi chị ấy lại bỏ tất tần tật, đi viết báo. Can you explain that, chị H? Is being a journalist a 'calling', and some are called to it later in life than others?

Tôi còn một vài người bạn journalist nữa, cả hai trước đây đều viết báo Phụ Nữ nhưng lâu lắm rồi. Một người bút hiệu là BV, cựu học sinh Gia Long, hình như cũng hơn tôi 5 tuổi. BV ơi, lúc này chị ở đâu, lâu quá rồi tôi không gặp, và rất muốn gặp lại chị. Chỉ để chúc mừng ngày nhà báo thôi, một cái nghiệp mà chị đã mang suốt đời với những thăng trầm của nó, phải không chị BV?

Và người thứ hai là HT, một người trẻ hơn BV rất nhiều, nhưng phong cách thì rất giống BV, ngang tàng, bướng bỉnh, bản lãnh, cứng cỏi giống đàn ông. Lúc này em sao rồi HT nhỉ, lâu quá rồi tôi không gặp em?

Nãy giờ, tôi viết gì thế này? Linh tinh, tản mạn quá phải không? Ừ mà có phải linh tinh, tản mạn, lê la mách lẻo, chuyện gì cũng chõ mũi vào là đặc điểm của nhà báo không nhỉ? Nếu vậy, rõ ràng là tôi ... có năng khiếu làm nhà báo: gì chứ "tám" như vầy là tôi thích lắm đó!

Quay trở lại chủ đề nhà báo. Bây giờ đến các bloggers. Có rất nhiều bloggers ở gần và ở xa, biết mặt và không biết mặt (tuyệt đại đa số là không biết mặt!) tôi đã cảm thấy rất gần gũi, vì tôi đọc họ. Văn tức là người mà, nên những người này dù biết mặt hay không biết mặt tôi cũng cảm thấy hết sức thân thiết, làm như mình đã hiểu họ rõ lắm vậy. Cả HQ, cả Dr, cả bác Hãi, cả TC (đang ở New York), rồi NVP (người này vừa là nhà báo vừa là blogger, mà ngày xưa thì hình như là giảng viên Anh văn ở ĐHSP phải không anh P?), rồi HĐ (mà lúc này sao thấy im rồi?), rồi cả Anh BS, cả nhà văn PVĐ, và còn nhiều nhiều nữa tôi kể không xiết.

Tôi muốn nói gì về nhóm này nhỉ? Có lẽ trước hết là một lời cám ơn, vì sự dũng cảm dám nói lên những gì cần thiết. Và những lời ca ngợi (lẽ ra phải kềm lại, nhưng kềm không nổi, phải nói ra;-)), vì sự sắc sảo trong những phân tích của họ, vì sự nhạy bén phản ánh thời cuộc và các suy nghĩ của người dân - truyền thông công dân, truyền thông tham dự mà. (Và tự hãnh diện: trong nhóm này có cả tôi nữa đó, ghê chưa! Cũng có trách nhiệm với xã hội lắm chứ bộ! social responsibility đó nhe!)

Và cuối cùng, để mua vui cho mọi người nhân ngày nhà báo, cho tôi trở lại sở trường của tôi nhé: tìm các jokes/ quotes về nhà báo để đưa lên đây cho nó ... xôm tụ. Ở dưới đây này:

1. When a visitor to a small town in Georgia came upon a wild dog attacking a young boy, he quickly grabbed the animal and throttled it with his two hands.

A reporter saw the incident, congratulated the man and told him the headline the following day would read, "Valiant Local Man Saves Child by Killing Vicious Animal."

The hero told the journalist that he wasn't from that town.

"Well, then," the reporter said, "the headline will probably say, 'Georgia Man Saves Child by Killing Dog'."

"Actually," the man said, "I'm from Connecticut."

"In that case," the reporter said in a huff, "the headline should read, 'Yankee Kills Family Pet'."

Mọi người có cười không nhỉ? Truyện này nó chửi nhà báo mình đó: chữ nghĩa hơi ... "uốn dẻo", đúng là cái lưỡi không xương!

2. Government lies, and newspapers lie, but in a democracy they are different lies.

Câu này thật hay, phải không? Tôi thấy nó vô cùng sâu sắc!

3.A cub reporter for a small town newspaper was sent out on his first assignment. He submitted the following report to his editor. "Mrs. Smith was injured in a car accident today. She is recovering in County Hospital with lacerations on her breasts."

The Editor scolded the new reporter, "This is a family paper. We don't use words like breasts around here. Now go back and write something more appropiate!"

The young reporter thought long and hard. Finally he handed the Editor the following report. "Mrs. Smith was injured in a car accident today. She is recovering in County Hospital with lacerations on her ( . )( . ) "

.
So clever, and so cute, phải không? Tặng cho các nhà báo trẻ tuổi! Hoặc rất già đời! ;-)

4. A Soviet journalist walks into the hospital and tells the desk nurse, "I want to see the eye-ear doctor."
"There is no such doctor" she tells him. "Perhaps you would like to see someone else?"
"No, I need to see an eye-ear doctor," he says.
"But there is no such doctor," she replies. "We have doctors for the eyes and doctors for the ear, nose and throat, but no eye-ear doctor."
No help. He repeats, "I want to see the eye-ear doctor."

They go around like this for a few minutes and then the nurse says: "Comrade, there is no eye-ear doctor, but if there were one, why would you want to see him?"
"Because," he replies, "I keep hearing one thing and seeing another."

I like this one. No comments, please!

5. A journalist assigned to the Jerusalem bureau takes an
apartment overlooking the Wailing Wall. Every day when she
looks out, she sees an old Jewish man praying vigorously. So
the journalist goes down and introduces herself to the old man.

She asks: "You come every day to the wall. How long have you
done that and what are you praying for?"

The old man replies, "I have come here to pray every day for 25
years. In the morning I pray for world peace and then for the
brotherhood of man. I go home have a cup of tea and I come
back and pray for the eradication of illness and disease from
the earth."

The journalist is amazed. "How does it make you feel to come
here every day for 25 years and pray for these things?" she
asks.

The old man looks at her sadly. "Like I'm talking to a wall."

This one is also very cute. Và các bạn tha hồ viết comments!
(Mở ngoặc chút: chỗ này mới sửa, sau khi bị Người Sài Gòn sửa lưng!)

Vậy nhé, and finally, happy journalists' day to you and to us all!

À mà quên nữa, các jokes này tôi lấy trên mạng Internet, gõ vào google search các từ "journalist jokes" rồi đọc và chọn. Phải dẫn nguồn chớ, nếu không muốn bị cho là ... đạo đức giả, double standard, vì tôi đã từng viết về đạo văn mà! Cũng bị tai nạn rồi đó, hic hic! Nghề báo là một nghề nguy hiểm, hình như có ai đó đã tổng kết thế, trên toàn thế giới đấy chứ chẳng phải là VN đâu!