Giết sâu bọ

Hôm nay là ngày giết sâu bọ, ngày 5 tháng 5 ta.

Nói chữ, thì nó là ngày Tết Đoan Ngọ. Cũng là ngày tưởng nhớ Khuất Nguyên nữa. Ai không biết Khuất Nguyên là ai, xin đọc entry cũ của tôi cách đây ít lâu (lại tự quảng cáo rồi;-)).

Tôi đã chờ để viết bài này vào đúng ngày của nó, tức là ngày hôm nay. Đã có ý tưởng rồi. Định ghi lại những ký ức của tôi về ngày này, khi tôi còn nhỏ, mẹ tôi còn sống. Sáng ra, ăn "rượu nếp" (người Nam gọi là cơm rượu) như thế nào khi bụng trống, để "giết sâu bọ" mà. Cho sâu bọ nó xay xỉn, chắc thế.

Tôi còn định chụp hình bánh ú đưa lên nữa cơ. Vì tôi rất thích bánh ú của ngày mùng năm tháng năm, gói bằng lá tre, luộc bằng nước tro (?) nên hạt nếp tan ra hết, trong veo, rất đẹp (nhưng ăn thì cũng chẳng có gì là ngon, tôi nghĩ thế. Thích, chỉ vì nó lạ và công phu thôi, lá tre bé xíu, mỏng manh thế mà gói được bánh, luộc xong, hạt nếp đã tan ra nhưng vẫn thấy nguyên hạt nếp, lá xanh thấm vào nếp thành màu xanh như ngọc, đẹp thế!)

Nhưng rồi tôi không có thời gian để viết, vì phải viết một mẩu khác trên blog kia của tôi, blog về giáo dục. Entry ấy có tên, đại khái là "bằng giả, trường ma, kiểm định dỏm". Ai muốn xem, xin vào blog http://www.ncgdvn.blogspot.com.

Vì tôi thấy việc ấy quan trọng hơn nhiều, so với cái ký ức dễ thương của tôi về ngày giết sâu bọ.

Mà đó cũng là một loại sâu bọ, phải không? Đầy ra, trong giáo dục VN, và nói rộng hơn, trong xã hội VN ngày nay.

Hèn chi mà báo Tia Sáng cứ mãi giục tôi phải viết bài về sự trung thực của người trí thức, mà sau đó tôi đã phải gửi một bài dịch/giới thiệu với tựa "Liêm chính trong học thuật". Đã đăng trên Tia Sáng online.

Lẩn thẩn, tự hỏi, phải chăng thời Khuất Nguyên có quá nhiều sâu bọ theo nghĩa bóng, nên ông mới tự trầm mình (đời đục mình ta trong), và mọi người vì thương tiếc ông, và giận cái thời thế khốn nạn đã đẩy ông đến chỗ tự trầm, để đặt ra cái ngày giết sâu bọ này?

Biết đâu được, nhỉ?

Phải không Khuê (giờ này còn chưa thèm ngủ dậy nữa, nghỉ hè mà?) Dậy, giết sâu bọ đi Khuê nhé!

Khuất Nguyên và Nguyễn Trãi

Khuất Nguyên
Tựa của entry này thế nào cũng làm cho ai đó thắc mắc. Tại sao lại Khuất Nguyên và Nguyễn Trãi nhỉ? Hai vị này sống cách nhau biết bao nhiêu thế kỷ, và cũng chẳng trên cùng một quốc gia, có cái gì chung đâu mà tôi lại kết hợp vào chung một entry như thế này?

Ừ thì ... tôi mà! Cái trò liên tưởng linh tinh kiểu này là tôi ... rất giỏi, các bạn hay đọc blog này đã biết rồi còn gì nữa! :-) Thật ra, entry này tôi định viết từ mấy ngày nay rồi, đầu tiên nó chỉ là Khuất Nguyên thôi. Nhưng vì bận việc khác nên đến hôm nay mới viết được, và thế là nó trở thành Khuất Nguyên và Nguyễn Trãi.

Trước hết, hãy nói về Khuất Nguyên. Số là cách đây mấy ngày, sau một buổi dạy học về nhà, trao đổi với ông xã tôi có tỏ ra thất vọng và đưa ra nhận định của tôi về thái độ học hành của giới trẻ ngày nay.

Đại khái, tôi cho rằng dường như giáo dục VN đã rất rất thành công trong việc tạo ra một lớp trẻ dễ dàng hài lòng với việc học hành hời hợt, miễn sao có thể qua được môn học một cách dễ nhất. Không còn thấy đâu sự kiên trì, nhẫn nại, sinh viên vào thư viện nghiền ngẫm, đọc sách, trao đổi, hỏi thầy hỏi bạn. Chỉ thấy làm qua quýt, chưa biết cái gì thì chỉ google được đến đâu hay đến đó, sao chép cut and paste thoải mái, nói năng thì lốp bốp thuật ngữ và big words nhưng nghe kỹ thì rất nhiều chỗ hổng vv và vv.

Nghe tôi nói xong, ông xã tôi chỉ nói: "Em muốn làm Khuất Nguyên ư?"

Khuất Nguyên? Chà chà, gay đây!

Khuất Nguyên là ai, mà tại sao em lại là Khuất Nguyên chứ? Tôi hỏi ông xã tôi như vậy. Vì mặc dù nghe tên Khuất Nguyên cũng thấy quen quen, biết là một danh nhân nào đấy của Trung Quốc, nhưng quả thật ông là ai thì tôi hoàn toàn không biết (kể ra cũng hơi xấu hổ nhỉ, quả thật vậy!)

Và ông xã tôi nói: "Em biết câu: 'Đời đục mình ta trong' chứ? Không biết, thì tìm trên google đi chứ còn chờ gì nữa?"

Vậy thì tôi phải google về Khuất Nguyên. Chỉ một click thôi với từ khóa "Khuất Nguyên", tôi tìm được "khoảng 5.690.000 kết quả trong 0,21 giây". Một kết quả cho thấy sự nổi tiếng của nhân vật Khuất Nguyên, tác giả của câu nói "Đời đục mình ta trong" mà chắc là ở VN ai cũng biết, dù có thể không rõ tác giả là ai, tên gì, và tiểu sử ra sao.

Còn dưới đây là một vài chi tiết về Khuất Nguyên từ wikipedia (thông tin từ wikipedia thì tất nhiên còn phải kiểm chứng lại, nhưng để biết sơ sơ thì ... cũng tạm chấp nhận phải không?).

Khuất Nguyên (chữ Hán: 屈原; bính âm: qū yúan), tên Bình, biệt hiệu Linh Quân (340 TCN - 278 TCN) là một chính trị gia, một nhà thơ yêu nước nổi tiếng của Trung Quốc. Ông là người trong hoàng tộc nước Sở, làm chức Tả Đồ cho Sở Hoài Vương. Ông học rộng, nhớ dai, giỏi về chính trị, lại có tài văn chương. Lúc đầu ông được vua yêu quý, sau có quan lại ganh tài ông, tìm cách hãm hại. Vua Sở nghe lời gièm pha nên ghét ông. Ông âu sầu, ưu tư viết thiên Ly Tao để tả nỗi buồn bị vua bỏ.

Ngoài tập Ly Tao là tập thơ bất hủ của ông để lại, ông còn có nhiều sáng tác thơ khác như Sở từ, Thiên Vấn (Hỏi trời).v.v.

Đến cuối đời ông bị vua Tương Vương (người nối ngôi Sở Hoài Vương) đày ra Giang Nam (phía nam sông Dương Tử). Ông thất chí, tự cho mình là người trong sống trong thời đục, suốt ngày ca hát như người điên, làm bài phú "Hoài Sa" rồi ôm một phiến đá, gieo mình xuống sông Mịch La tự tử.

Ông cũng chính là nhân vật trong sự tích tết Đoan Ngọ (Đoan Dương). Theo truyền thuyết này, để tưởng nhớ về con người và cái chết bi ai của ông, hàng năm người ta tổ chức vào ngày mồng năm tháng năm là ngày tết Đoan Dương ở Trung Quốc và một số nước khác ở Châu Á.

Thế đấy. Té ra nhà thơ Khuất Nguyên lại còn liên quan đến Tết Đoan Ngọ nữa cơ! Mới biết có rất nhiều thứ mình cứ tưởng mình biết, mà hóa ra là không biết! ("Biết thì biết mình biết, không biết thì biết mình không biết, đó mới là biết vậy!" thời xưa có ai đó đã từng phán như thế, còn ai thì ... tôi lại cũng không biết nốt, khổ thật!)

Quay trở lại đề tài Khuất Nguyên. Sau khi tìm và đọc về ông, tôi cứ ... bần thần mãi, xót xa cho một số phận thiên tài nhưng không gặp thời, đến nỗi phải chấm dứt cuộc đời một cách đau đớn như vậy.

Ờ, mà hình như mấy vị thiên tài của châu Á nhà ta, ít ra là Trung Quốc và Việt Nam, thường hay có kết thúc đau khổ lắm thì phải?

Bởi vì kết thúc đau khổ, nào chỉ có Khuất Nguyên, phải không? Ở VN, còn có một vị cũng nhà thơ nhưng không chỉ làm thơ (có ai không biết câu "... khi Nguyễn Trãi làm thơ và đánh giặc" không nhỉ), là Nguyễn Trãi, một trong những nhân vật lịch sử mà tôi vô cùng yêu mến, ngưỡng mộ.
Nguyễn Trãi

Đó là lý do khi nhắc đến Khuất Nguyên tôi lại liên tưởng đến Nguyễn Trãi và dùng tên hai ông để đặt thành cái tựa của entry này đây.

Chẳng là tôi lại mới đọc được một tài liệu rất hay về Nguyễn Trãi, phân tích sự tất yếu của cái chết oan ức, tức tưởi của ông với vụ án Thị Lộ và Lệ Chi Viên. Của một Giáo sư Việt kiều, hình như thế, tên Nguyễn Văn Thành, mà tôi tìm thấy ở trang mạng Công giáo Việt Nam, ở đây. Link: http://www.conggiaovietnam.net/index.php?m=module3&v=detail&ib=15.

Mở ngoặc một chút: mặc dù là ở trang công giáo, nhưng tác phẩm mà tôi giới thiệu chẳng liên quan chút nào đến đạo công giáo cả, các bạn cứ yên tâm mà đọc nhé! Bản thân tôi cũng rất ghét việc tìm mọi cách để "rao giảng" niềm tin của mình ở chốn công cộng mà!

Nhân tiện, ai muốn đọc thêm về Lệ Chi Viên thì đọc cái này trên wikipedia mà tôi cho là khá hay, link đây: http://vi.wikipedia.org/wiki/V%E1%BB%A5_%C3%A1n_L%E1%BB%87_Chi_Vi%C3%AAn.

Còn tôi, khi đọc cuốn Nguyễn Trãi, Vạn Xuân và Đại Việt (chưa đọc kỹ lắm, chỉ một số đoạn thôi, nhưng tôi cho là rất đáng đọc), tôi lại suy nghĩ bần thần: Tại sao những con người thiên tài như Nguyễn Trãi thời ấy, hay Khuất Nguyên thời rất xa xưa kia, không được trân trọng hay ít ra cũng được sống an nhiên, thanh thản, mà dằn vặt, đau đớn đến vậy?

Tất nhiên, câu trả lời hẳn là GS Nguyễn Văn Thành đã đưa ra trong cuốn sách của ông rồi, nhưng tôi chưa đọc hết, sẽ phải có thời gian để quay lại đọc.

Nhưng câu hỏi mà tôi đang lẩn thẩn tự hỏi mình ngay lúc này, là phải chăng chỉ có trong một xã hội cụ thể nào, với những thể chế sao đó, thì những con người như Khuất Nguyên và Nguyễn Trãi mới có kết cục đau đớn như thế? Còn ở những thể chế khác thì có thể sẽ không như vậy?

Và lại tự phản biện: Hay biết đâu, chính là vì sống trong những xã hội như họ đã sống, nên Khuất Nguyên mới là Khuất Nguyên và Nguyễn Trãi mới là Nguyễn Trãi?

Quả trứng hay con gà có trước? Tôi không rõ.

Tôi chỉ rõ một điều: Tôi không muốn làm Khuất Nguyên, hay Nguyễn Trãi đâu, thực vậy.

Vậy thì làm gì? Hay là cho tôi làm Từ Thức vậy? Làm Rip Van Winkle?

Ừ nhỉ, lẽ ra cái tựa entry này của tôi còn phải có thêm một cái tên khác nữa: Khuất Nguyên, Nguyễn Trãi hay Từ Thức?
Rip Van Winkle
Tôi lại lẩn thẩn rồi, các bạn ơi!
---
Chú thích:
Hình Khuất Nguyên, Nguyễn Trãi và Rip Van Winkle lấy trên wikipedia.

Viết thêm:
Ai đã đọc entry này, nhất thiết phải đọc thêm entry hay gấp trăm lần này của Nguyễn Ngọc Tư, viết từ năm 2007, ở đây, nếu chưa đọc. http://ngngtu.blogspot.com/2007/08/li-va-chm.html. Do SGK giới thiệu.