Thứ Sáu, 20 tháng 8, 2010

Chảy máu hay tiếp máu?

Cái tựa của entry này chẳng qua là cách tôi dịch cụm từ "brain drain or brain gain", cặp từ mà hiện nay giới học giả, các nhà chính sách, và báo chí nước ngoài hay nhắc đến mà thôi, chẳng phải sáng tạo gì của tôi đâu.

Brain drain, chảy máu chất xám, thì ai cũng biết rồi. Gì chứ những nước nghèo nghèo, kém phát triển như VN và các nước thế giới thứ ba khác thì cái nạn này là rất bình thường và không tránh khỏi. Nước chảy chỗ trũng mà. Nên máu chất xám của nước nghèo thì chảy vào các chỗ trũng ở Mỹ, Anh, châu Âu, rồi Nhật, Hàn, Singapore, thế thôi.

Nhưng brain gain tiếng Việt là gì thì tôi chưa thấy báo chí VN viết nhiều (chắc vì VN ... chưa có!), nên tự tôi phải chế ra cách dịch (cũng hơi chơi chữ, cho nó đối xứng với "chảy máu") là "tiếp máu chất xám".

Như vậy, sau này nếu cụm từ "tiếp máu chất xám" mà trở nên thông dụng thì nó thuộc bản quyền của tôi đấy nhé! Mặc dù chắc là bản quyền này sẽ không mang lại cho tôi đến nửa xu, tức là quyền tài sản mà nó đem lại là bằng zero, nhưng ít gì tôi cũng đương nhiên có quyền nhân thân = tôi là tác giả.;-)

Quyền này được pháp luật VN bảo hộ rồi đó, nếu ai không tin xin đọc lại Luật sở hữu trí tuệ của VN. Mặc dù, là một dân tộc anh hùng, đã đánh thắng nhiều tên đế quôc sừng sỏ trên thế giới, dân Việt ta có một đặc điểm rất ... anh hùng là dường như chẳng hề xem pháp luật là cái thá gì hết. Ừ, pháp luật là cái gì thế, mà nhà nước ta đã có dạo cứ hăm he đòi đem nó vào cuộc sống ấy nhỉ?

Hôm nay tôi viết lăng nhăng cái gì thế? Ơ mà có bao giờ tôi không viết lăng nhăng đâu cơ chứ? Tôi viết, sau khi điểm qua các tựa báo chí Việt trên mạng, và cả các trang blog cá nhân nữa, đâu đâu cũng thấy nhắc đến NBC với niềm vui òa vỡ, niềm tự hào ngây ngất, niềm hạnh phúc tột cùng...

Nhưng hình như cái vị ngọt ngào ấy có một dư vị đăng đắng. Vì khi người ta nhắc đến NBC thì lại hay nhắc đến LBKT. Tôi mà là LBKT lúc này, thì tôi sẽ ... ghét NBC lắm lắm (xin lỗi anh LBKT, đấy là tôi thôi ạ, chứ tôi tin anh là người rất dễ thương, hiền hậu, khiêm tốn, và anh cũng sẽ rất mừng cho NBC như bất kỳ người VN nào khác. Mà tôi nói mừng cho NBC đấy nhé, chứ không có nói mừng cho đất nước VN đâu!).

Cũng về chuyện NBC được giải Fields này, hôm qua khi trò chuyện với một PV của tờ DNSG, tôi và anh PV ấy (thật ra phải gọi là em ấy, vì còn rất trẻ so với tôi, mới 31 thôi), chúng tôi có đồng ý với nhau: "Quê hương của một nhà khoa học không thể có ranh giới địa lý nào cả." Quả là vậy. Quê hương đích thực của một nhà toán học thì rõ ràng phải là nơi nào ông ấy có thể phát triển toán học một cách tốt nhất. Bản chất của khoa học là toàn cầu, vì các nhà khoa học lỗi lạc là những món quà mà thượng đế tặng cho toàn nhân loại chứ chẳng riêng cho dân tộc nào, đất nước nào cả.

Cho nên, tôi không hiểu tại sao chúng ta phải hỏi, NBC có nên về VN hay không, và NBC có yêu nước hay không?

Hỏi như vậy, chẳng khác nào hỏi một người con đã lập gia đình, rằng có nên đưa gia đình vợ con của mình về ở trong căn nhà nơi cha mẹ và các em đang ở, rất chật chội, cũ kỹ và xuống cấp, thậm chí không có đủ không gian cho những người đang ở, để thể hiện tình yêu gia đình của mình hay không?

Đặc biệt là nếu căn nhà ấy lại ở miền quê, nơi ruộng cày không đủ, mùa giáp hạt mọi người phải đổ xô lên thành thị để kiếm cơm. Trong khi người con đã lập gia đình này lại đang có việc làm có thu nhập tốt, ổn định tại thành phố lớn, đủ sức trang trải cuộc sống của mình một cách tươm tất?

Có cha mẹ nào lại mong muốn con mình rời bỏ cuộc sống ổn định ở thành thị để về quê sống với mình trong căn nhà cũ, nơi hạnh phúc là một tấm chăn quá hẹp nên những đêm lạnh thế nào cũng có những người ấm và những người phải thò chân ra ngoài chăn, lạnh ngắt hay không?

Hay tốt nhất là người con thành đạt kia cứ ở thành thị hưởng cuộc sống sung túc, đồng thời lâu lâu sắp xếp điều kiện thời gian và ... tiền bạc, để về thăm (nếu được), và tiếp tế cho gia đình (cái này mới cần đây, thực thế!).

Tôi nói vậy không phải vì tôi là người thực dụng và lạnh lùng đâu các bạn ạ. Nếu tôi mà là NBC lúc này, khéo tôi lại nể lời mời của PTT quá đi mất, và thương người VN, những người cùng một bào thai trăm trứng của mình, nên sẽ đắn đo một phút rồi chặc lưỡi,"Ừ thôi mình về VN thôi, dù gì đây cũng là chốn quê hương. Dù trong dù đục ...".

Không, NBC thông minh hơn thế, tôi tin vậy. Vì như tôi đã nói ở trên, nếu đặt trường hợp là một đứa con thành đạt trong một gia đình nghèo, thì ai cũng biết đứa con ấy phải làm gì rồi.

Trước hết, hãy lo cho mình sống ổn, không về để mà chia mất phần không gian vốn đã quá hẹp trong ngôi nhà của cha mẹ. Rồi có yêu gia đình, thương cha mẹ, thì lo mà làm, mà cày, rồi lâu lâu sắp xếp mà gửi tiền về, tiếp tế cho cha mẹ, anh em.

Chỉ có cách đó thôi, thực vậy!

Đọc đến đây, thì mọi người đã nhận ra cái "thâm ý" của cái tựa entry này chưa? Mà, tựa hay chứ bộ, ý tưởng của tôi đấy!;-)

Brain gain! Việc này tôi sẽ tìm hiểu thêm và sẽ viết về nó một cách hàn lâm. Nhưng brain gain là điều có thật, và đang xảy ra ở các nước thế giới thứ ba, trong đó rõ nhất hiện nay là Trung Quốc. Chính những mối quan hệ, năng lực và đạo đức khoa học được rèn luyện trong thời gian tha hương của các nhà khoa học TQ đã khiến cho các trường đại học của nước này có được ít nhiều thành tựu như hiện nay đấy.

Vậy, nếu NBC không về, thì cũng rất dễ hiểu thôi mà. Đừng trách anh không yêu nước. Hãy để cho anh sống "khỏe mạnh" ở nước ngoài, để còn có cơ hội tiếp máu cho nền khoa học (toán học) của đất nước khi cần.

Vì nếu về VN với môi trường và cơ chế hiện nay, có khi chính chúng ta sẽ làm cho anh "mất máu".

Nhưng viết đến đây tôi lại nhớ ... thôi không nhắc đến tên nữa, tủi lắm. Và những người giống như anh. Những anh hùng thầm lặng, thực vậy. Tôi vẫn tin, cả họ nữa, họ cũng đang tiếp máu cho nền khoa học và giáo dục của nước nhà, một cách âm thầm lặng lẽ, chẳng ai nhắc đến, nhưng có hề gì!

Sao entry này viết về NBC, niềm vui lớn, niềm tự hào của người VN (ừ, tự hào chứ bộ!) mà sự ngọt ngào ấy lại có dư vị đăng đắng thế này?

À tôi biết rồi: đấy là vị ngọt của đường hóa học. Ai đã "được" (bị?) ăn đường hóa học - giống như tôi, thời thiếu đường, thiếu gạo, thiếu ... đủ thứ, vào đầu thập niên 1980, thì sẽ biết: đường hóa học khi nuốt vào, sau vị ngọt là đến vị đăng đắng, còn hoài trong cuống họng!

Lẽ ra tôi phải đặt tên entry này là "Sự ngọt ngào của đường hóa học" mới đúng chứ!
---
Cập nhật

1. Xem báo Strait Times của Singapore viết về Ngô Bảo Châu ở đây.

2. Danh sách speakers tại ICM2010, có tên Ngô Bảo Châu (số 10) trong danh sách Plenary Speakers, được ghi là ... USA! Tìm ở đây này: http://www.icm2010.org.in/scientific-program/invited-speakers.

Tôi cập nhật tin này lên đây vì trong các trao đổi (cùng trên trang đã đưa link ở trên) có người hỏi: tại sao lại ghi NBC USA? Anh là người Việt mà? Và câu trả lời, cũng trên cùng trang vừa nêu, là do anh NBC đang thực hiện nghiên cứu ở Mỹ, nên nó ghi thế.

Khi search trên mạng, thì thấy báo chí tiếng Anh ghi cẩn thận là "Vietnamese-born" chứ không ghi "Vietnamese", các bạn ạ. Trên blog của BS Nikonian thì có người đưa tin rằng báo chí Pháp đưa tin về NBC như một người Pháp!

Lại thấy dư vị đăng đắng ở trong miệng!

13 nhận xét:

  1. Theo tôi thì lời mời NBC chỉ là xã giao thôi chứ ai cũng thừa hiểu là chẳng bao giờ có chuyện NBC trở về VN. Làm sao cá có thể bơi lội trong xa mạc đuợc.

    Tôi thích gieo hạt trồng cây lắm. Tôi luôn luôn gieo hạt vào cái chậu bé tí teo cho nẩy mầm và mọc đuợc hai lá to là tôi đánh ra luống đất to. chịu khó tuới và thêm màu thuờng xuyên nên cây nào cây nấy to khỏe đẹp lăm P.A. ạ. Tôi vừa cắt qủa bí ngô đem cân đuợc đến 32lbs (gần 15 kg) chứ ít gì.

    Chị PA đã "Về đây mặc áo the đi guốc mộc. Kể chuyện tình bằng nồi ngô khoai" rồi còn gì nữa. Hạnh phúc với chồng đẹp giai đáo để và con khôn lớn thế rồi còn gì hơn nữa.

    Cũng may đời còn có Blog nên còn dễ thuơng phải không chị?

    Chẳng hiểu sao chắc giời Sàigòn nóng lắm hay sao chị phải dậy sớm để có bài mới hay đáo để.

    Choi.

    Trả lờiXóa
  2. Múa diều qua mắt thợ dịch 1 chút nhen......, lếu mà phải dịch 2 chữ "drain or gain" thì 8 đây xin tạm xài cụm từ "thất thoát vs. bồi dưỡng" dưới dạng siêu tiêu cực của Việt Nam lâu nay, hoặc ít ra cũng là "bị chôm" hay "được bo" từ đám tư bản giãy chết..... cho hợp với văn hoá duy 3 tê (tình, tiền và tội).

    Hai hôm nay 2 nhà nước Pháp và Việt đều tranh nhau tự sướng về 1 "công dân hiệu" của đất nước mình vừa được Nô Beo Toáng bên Ấn Độ, nhưng cố tình quên phéng đi là NBC lâu nay sống và ngâm cứu cái bồ đề gì đó ở Princeton University, USA.

    Có ai biết những lý do của NBC đã rời Pháp qua Princeton University rồi sắp qua University of Chicago hay chăng? Không biết trong 1 tương lai gần..... "máu sẽ chảy về tim" nào? Trái tim Duy Tình, hay Duy Lý hoặc 1 cái duy nào khác từ USA?

    Bà 8

    Trả lờiXóa
  3. Rất cảm ơn bác vì những suy nghĩ tâm huyết như thế này. Em hoàn toàn đồng ý với bác, trừ một số ngành đòi hỏi sự hiện diện trực tiếp như y tế, giáo dục, ..."brain gain" hữu ích hơn cho đất nước. Nhà nghèo, con cháu đi xa tầm học, làm sao cho nó vui vẻ, nó happy để làm cái sự "brain gain" cho quê nhà. Vậy hay hơn là bắt nó phải "đồng cam cộng khổ"
    Cảm ơn bác lần nữa

    Trả lờiXóa
  4. Brain drain -> Brain Gain -> Brain Wash.

    Mỹ gom tất tần tật Brain Drain

    Japan thừ thời Minh Trị đã enjoy Brain Gain

    Còn ta thì Brain Wash đã từ lâu.

    Trả lờiXóa
  5. Bác Chơi,
    Rất cám ơn comment ... dễ thương của bác. Ừ, đời là một chuỗi các lựa chọn, và đã cầm cày thì không quay lui bác nhỉ!

    Bà Tám,
    Thế mới biết, Việt với Pháp thật giống nhau, dù là "cựu thù". Cũng giống như Việt với Trung. Có chăng sự đồng hóa về tư tưởng, giá trị, lối sống giữa họ và ta không, Tám nhỉ?

    Dr Nikonian,
    Cám ơn BS đã ghé nhà, đọc entry của tôi, và để lại comment. Như "bác" biết, entry này được inspired từ entry của "bác" mà.

    Mà trời ơi, bác làm tôi ... xấu hổ chết, gì mà trí thức, gì mà tên tuổi? Mặc dù được "bác" nói thế, tôi cũng thấy ... hơi tự sướng! :-)

    Nặc danh,
    Bạn có mấy cụm từ brain hay thật đấy. Tôi chưa bao giờ nghĩ đến cái brain cuối cùng. Nay bạn nhắc mới nhớ. Ừ, đấy là lý do VN không thể tạo ra một NBC hiện nay, như ai đó (hình như Viện trưởng Toán học hiện nay) đã nói.

    Và cám ơn tất cả mọi người!

    Trả lờiXóa
  6. Hãy để NBC yên ổn nơi nào đó ở nước ngoài và tiếp tục " Brain gain"cho VN...Tôi thích cách dịch 2 chữ "tiếp máu" .Cólẽ vì méo mó nghề nghiệp...Hoan hô NBC vì:
    "Ta về ta tắm ao ta,
    Dù trong dù đục ao nhà vẫn hơn." là chuyện xưa như trái đất. hic hic

    Trả lờiXóa
  7. Hi,
    Theo mình tri thức là tri thức của nhân loại, sớm hay muộn gì dân Việt nam cũng được hưởng nếu đều đó có ích cho nhân loại và cuộc sống.
    "Muốn sánh vai với cường quốc năm châu xin các anh đừng níu chân...".
    Vui vẻ.

    Trả lờiXóa
  8. Hi bác Chơi, again,
    Buổi tối, có thì giờ đọc kỹ kỹ, mới thấy comment của bác về vụ trồng cây thật là thâm thúy! Quả bí của bác mà được trồng trong cái chậu nhỏ kia thì chắc không thể được 15 ký, may ra chắc chỉ được ký rưỡi thôi nhỉ?

    Hi anh Cà Tửng,
    Cám ơn anh đã ... "đồng thanh tương ứng, đồng khí tương cầu" ;-)

    Anh(?) Củ Chuối à,
    Cám ơn anh (?) ghé nhà và comment. Đã ghé nhà anh (?), thấy có bài viết rất thú vị có liên quan đến bài của tôi. Cảm thấy rất inspired để cố gắng tiếp tục viết đều đều một chút.

    Nếu Củ Chuối không phải là anh mà là chị thì cho tôi xin lỗi nhé! Mà cái nickname này cũng thật thú vị. Nó gợi nhớ ... Nam Cao và Chí Phèo, anh/chị ạ! Sở dĩ tôi nghĩ Củ Chuối là anh cũng là vì cái nick ấy đấy.

    PA

    Trả lờiXóa
  9. Trích của chị P.A. "Bản chất của khoa học là toàn cầu,"

    Khoa học tự nhiên thì có thể nói là khoa học của tòan cầu đuợc, nhưng còn khoa học nhân văn, chính trị, và xã hội thì không thể áp dụng tòan cầu đuợc chi P.A. ạ.

    Anh trung cộng hay anh chệt chợ lớn có thể tháo tung một phát minh mới nào ra và sao chép lại y chang như vậy và dán tên "Nam Kinh" dễ dàng và còn đuợc chính quyền hổ trợ.

    Nhưng anh nào mà đem cái khoa học nhạy cảm vào mà nhân ra là rũ tù ngay đấy chị ạ.

    Chị thấy đấy, ta có truờng chuyên Toán, Lý, Hóa, Văn (văn định hướng) nhưng ta đâu có truờng chuyên môn chính trị ở trung học chị nhỉ.

    Chính trị Mác Lê (Type chữ Mác Lê là thấy sắc bén và rợn cả nguời) có trong chương trình học mà sao không thấy truờng chuyên.

    choi

    Trả lờiXóa
  10. Bác Chơi ơi,

    Lúc nào bác cũng rất thâm thúy, sâu sắc!

    Còn những ý tưởng bác nêu, thì em rơi vào tình trạng: No comment, bác ạ!

    Tình trạng ấy, cũng không universal, mà chỉ có ở VN, có lẽ thế, bác nhỉ?

    Trả lờiXóa
  11. Co mot ban co hoi la ly do tai sao NBC chon Chicago de theo duoi cong viec nghien cuu & giang day. Cau tra loi don gian la vi NBC da co cong tac voi nhung dong nghiep o trung tam toan hoc Chicago va o do co mot nguoi thay ma theo nhu NBC cho biet da giup do anh rat nhieu de dat den nhung thanh cong trong nhung chung minh ve nhung luan de can ban cua thuyet Lemma. Va do cung la mot ly do chinh ma NBC da co quyet dinh nhan loi ve cong tac & nghien cuu o DH Chicago.

    -qn, Chicago

    Trả lờiXóa
  12. Chao chi.
    Em tinh co biet duoc blog cua chi thong qua trang blog cua Dr.Nikodian. Em rat tam dat cau noi cua chi"Que huong cua nha khoa hoc khong the co ranh gioi dia ly nao ca". May ngay qua em doc cac bai bao, blog, va cac comment cua nhieu nguoi nhung em chua tim thay su dong cam nao nhu cau noi tren cua chi. Mot nha khoa hoc hay mot tri thuc that su ho hieu rat ro dieu nay. Do do nhung loi khuyen cua nhieu nguoi, nen hay khong nen ve Viet Nam lam viec, doi voi anh Chau la thua.Khi nao nhung nha khoa hoc Viet Nam hieu duoc dieu nay thi ho moi co kha nang dong gop tri thuc cho nhan loai trong do co Viet Nam,va cung mong rang cac quan phu mau cua ta khong co tam nhin dia ly vung mien thi moi mong Viet Nam tien bo

    Trả lờiXóa
  13. Dear A Fan of NBC,

    Tôi hoàn toàn đồng ý với bạn. Để làm việc tốt, người ta cần team. Tôi không nghĩ NBC dễ tìm được team tốt ở VN, chưa cần xét đến điều kiện gì khác.

    Dear Nặc danh,
    Cám ơn em. Chị cũng chỉ mong được như em nói vậy.

    PA

    Trả lờiXóa