Tình cờ tôi đọc được bài này trên fb của người quen, thấy đây là tư liệu lịch sử quý và hiếm nên chép về đây, vừa là lưu cho mình, vừa phổ biến cho mọi người biết. Enjoy các bạn nhé!
-------------
THAM QUAN TRƯỜNG DÒNG CHÚA CỨU THẾ NGÀY 27-05-1936
…Khi Châu mới vào cửa, lên tới thềm, bấm chuông cửa, sau nửa phút đồng hồ, thì thấy một người học trờ ở trong ra, đưa Châu lên phòng trên lầu, Châu vừa vào tới nơi, thời cha H, Ngài liền đứng dậy bắt tay, mời Châu ngồi, trên sắc mặt ra cái vẻ xuân phong hào khí, vừa nghiêm túc vừa ôn tồn, phảng phất như toàn bức tinh thần của nhà tông giáo phát hiện ra trước mặt Châu.
Sau nửa phút đồng hồ ngài với Châu ngồi đối diện, liền nhả lời vàng ngọc mà nói với nhau. Châu rằng: “Cụ lấy tư cách một nhà văn nhân học sĩ, tới viếng trường Dòng này, tôi rất mực hoan nghênh. Bởi vì tư cách nhà văn nhân trái hẳn tư cách nhà chính trị. Của Đức Chúa Trời chẳng bao giờ từ tạ văn nhân, mà lại rất vui lòng cho những bậc văn nhân thưởng thức”.
Tôi trả lời: “Vâng! Tôi vào tham quan nhà này có hai mục đích chính:
Một là: muốn biết tinh thần bác ái của nhà tông giáo.
Hai là: muốn nếm được chân lí, chắc Ngài cũng sẵn lòng chỉ dẫn cho tôi”.
Ngài rằng: “Tốt lắm! Tốt lắm! Nay tôi xin dẫn Cụ đi xem”.
Tôi đáp: “Vâng! Tôi thiên vạn cám ơn. Ngày này thiệt là ngày vinh hạnh của đời tôi”
Đoạn rồi Ngài lấy tư cách của chủ nhân dẫn tôi đi xem khắp ba tầng lầu. Bắt đầu xem ở Cung thánh, đến phòng dạy, phòng ăn, phòng ngủ, đến phòng diễn thuyết, phòng thầy tu. Trong các phòng quy mô rất thanh khiết, vừa chỉnh đốn vừa khang trang.
Đoạn rồi Ngài cùng vị giảng sư đưa tôi lên sân lộ thiên ở tầng trên, sân này là một chốn thường làm rất thanh cao, rộng rãi, tô bằng xi măng nhuốm sắc vàng, vừa khoan khoái vừa bình thản tưởng như những lúc trăng trong gió mát, mây tạnh trời quang, mà đặt chân vào trên sân này, thời in như đứng vào trong bức kính đồng. Tứ bề nước biếc non xanh, thảy ánh vào trong đôi cặp mắt, cảnh Tiên cõi Phật, e chẳng gì tốt hơn! Nhưng tiếc quá, lúc đó đương khi sau mùa hạ, mặt trời còn nép nấp ở trong đám mây mù, khiến cho kém bớt mấy phần hứng vị.
Ở trong lúc tham quan các phòng, mà khiến cho tôi được phần lợi ích riêng, là khi vào xem tàng thư viện. Trong viện đủ các thứ sách: sách chữ Tây, sách chữ Tàu, sách chữ Nam, thứ sách gì cũng có, mà người quản lí ở trong viện, lại là người tôi đã có duyên tương thức một lần, là ông cố G, cữu biệt trùng phùng cảm tình sâu đậm. Ông cho tôi mượn hai bản sách, bổ thêm óc chân lí cho tôi rất nhiều, tôi cám ơn về phần riêng ông nhiều lắm.
Kể từ khi bắt đầu vào nhà, cho đến lúc thăm bàn thờ Đức Mẹ, được thấy các việc trong ngoài, phúc con mắt của Phan Bội Châu, thật quá chừng đội ơn Chúa.
Ấy là đại lược đầu đuôi ở trong cuộc tham quan trường Dòng Cứu Thế. Về mặt hình thức thì biểu hiện ra những quy mô khoan bình thanh nhã, mà nhất là về mặt tinh thần, biểu hiện ra cái thái độ hòa bình nhân ái. Vì thế bắt buộc tôi phát sinh ra mấy mối cảm tưởng sau đây:
Mối cảm tưởng rằng thứ nhất là thấy trường Công Giáo trọng tinh thần mà không trọng vật chất, trọng thành ý mà không trọng hư văn. Bởi vì khi cha H, Ngài tiếp tôi vẫn dùng bằng lễ tân chủ, nhưng thuốc không, trà không, mà bánh rượu cũng không, nhất thiết những hình thức giả toàn là không ráo. Nhưng mà ở trong đôi tròng con mắt, biểu hiện ra cái vẻ rất nhân từ, mà quý hóa nhất lại là những nụ cười rất tự nhiên hòa nhã, những tiếng nói rất chân thành, thật thà.
Sách Nho có câu rằng: “Bất thành tắc vô tật, cố quân tử thành chi vi quý“, nghĩa là: Hễ việc gì không ý chân thật, thời có việc ấy mặc dầu cũng in như không. Cho nên những bậc quân tử rất quý trọng ở đạo thành.
Mối cảm tưởng thứ hai là rõ được đạo thờ Trời ở trong Công Giáo rất phù hợp với chân lí trong đạo Nho xưa.
Sách xưa có câu rằng: “Tế như tại, tế thần như thần tại“, nghĩa là hễ tế lễ Trời hay tế Thần, phải thường thường nhất tâm thành kính, như có Trời có Thần ở bên mình vậy. Chẳng một phút đồng hồ nào, mà quên lững Trời với Thần thế mới là tế.
Nay tôi được cung chiêm bàn thờ thánh ở trong trường nhà Dòng. Thấy nghiêm túc quá mà chẳng thấy phiền vãn, thấy cung kính mà chẳng thấy lễ vật. Ngọn đèn cây nến, biểu hiện ra cái vẻ quang minh, xem lễ đọc kinh, tỏ ra cái tính hòa mục, ngoài bấy nhiêu hình thức, chẳng thấy gì là mùi tục. Thế chẳng phải là tế như tại hay sao? Thật ta nên cảm phục.
Ấy là hai mối cảm tưởng như trên kia, chính vì một giờ đồng hồ tham quan nhà trường Cứu Thế.
(Báo Vì Chúa số 3, ngày 2-10-1936)
TRẢ LỜI VỀ “CÂU CHUYỆN TÔN GIÁO”
LTS: Tháng trước đây có người trong Giáo đồ mời cụ Sào Nam chơi nhà trường Cứu Thế. Sau đó Cụ có viết một bài, tỏ lời khen ngợi tôn chỉ đức Giáo Chủ…. Nhân đó, có tiếng truyền nhau rằng cụ Sào gần đây theo Giáo. Nhiều người viết thư lại bản báo hỏi. Bản báo kể lại với Cụ. Cụ đã viết trả lời như sau:
Đối với tôn chỉ các Giáo, như “Chúng sinh bình đẳng”, và “Kiêm ái chúng sinh”, chuyên một mục đích “Xả thân cứu thế” như đạo Chúa, đạo Phật, khi nào Cụ cũng tôn kính quý chuộng. Chính hồi Cụ Đông độ đã có nhiều bạn giáo đồ là đồng chí.
Vậy đối với tôn giáo, vẫn tôn kính các giáo lí hợp với nhân đạo đó, chứ không phải mê tín đem hương hoa cầu nguyện hay là tin cái thuyết “xuất thế” như ai đã tưởng.
(Tiếng Dân ngày 31-12-1936)
Theo Phan Bội Châu Toàn Tập – Tập 7 Văn xuôi 1925-1940 – Trang 504-507
Nguồn: https://www.facebook.com/
-----------------------------------
Khuyến mãi: Xin các bạn đọc phần nhận xét của anh GNLT về tài liệu ghi lại cuộc gặp gỡ trên.
Lãng tử đã đọc tài liệu. Nhận thấy cụ Phan sau khi tham quan nhà Dòng đã tâm đắc cách tế lễ giản dị, thành kính…(cụ ngầm so sánh với những cuộc tế lễ hoành tráng rượu thịt tràn đầy ở những lễ lạt tôn giáo khác - cụ không dám nêu đích danh e đụng chạm)- Đó là nét ưu việt của nhà Dòng mà bước đầu cụ ghi nhận.
Đặc biệt cụ Phan dẫn lời cổ nhân, cụ gọi là “Sách xưa”, thực ra là Luận ngữ (Khổng tử) nhưng cụ cũng không dẫn đích danh, có lẽ bởi đương thời, Nho giáo đang tàn lụi (báo Tiếng Dân năm 1936 rồi mà), Tây học đang lấn sân… Xin trích nguyên gốc câu văn cụ Phan đã dẫn:
Thiên 3 “Bát dật” (Luận ngữ) bài 12.
3.12
祭如在，祭神如神在。子曰：吾不与祭，如不祭 。
Tế như tại, tế thần như thần tại. Tử viết: Ngô bất dự tế, như bất tế.
Lời bàn: Tế lễ cha mẹ phải coi như người đó ở trước mặt mình, tế lễ chư thần cũng coi như thần linh ở trước mặt mình. Khổng tử nói: Nếu ta không tham dự lễ tế (có người thay mặt ta tế lễ đi nữa) thì cũng như không tế lễ mà thôi.
Câu văn trên tiêu biểu cho cổ văn (câu tĩnh lược, thiếu thành phần).
Cụ Phan nhà nho-cách mạng uyên bác, khi bị an trí ở Huế, cụ giao thiệp với nhà giáo Đào Duy Anh cũng dạy học ở đó, lúc ấy cụ Đào đang biên soạn công trình thế kỷ “Từ điển H-V”, soạn xong, đưa bản thảo cụ Phan xem góp ý duyệt (nhuận sắc). Cụ Phan đọc và để lại lời ĐỀ TỪ trên bản thảo ước 800 chữ (năm 1931) với bút danh độc đáo: “Hãn Mạn tử”
-------------
THAM QUAN TRƯỜNG DÒNG CHÚA CỨU THẾ NGÀY 27-05-1936
…Khi Châu mới vào cửa, lên tới thềm, bấm chuông cửa, sau nửa phút đồng hồ, thì thấy một người học trờ ở trong ra, đưa Châu lên phòng trên lầu, Châu vừa vào tới nơi, thời cha H, Ngài liền đứng dậy bắt tay, mời Châu ngồi, trên sắc mặt ra cái vẻ xuân phong hào khí, vừa nghiêm túc vừa ôn tồn, phảng phất như toàn bức tinh thần của nhà tông giáo phát hiện ra trước mặt Châu.
Sau nửa phút đồng hồ ngài với Châu ngồi đối diện, liền nhả lời vàng ngọc mà nói với nhau. Châu rằng: “Cụ lấy tư cách một nhà văn nhân học sĩ, tới viếng trường Dòng này, tôi rất mực hoan nghênh. Bởi vì tư cách nhà văn nhân trái hẳn tư cách nhà chính trị. Của Đức Chúa Trời chẳng bao giờ từ tạ văn nhân, mà lại rất vui lòng cho những bậc văn nhân thưởng thức”.
Tôi trả lời: “Vâng! Tôi vào tham quan nhà này có hai mục đích chính:
Một là: muốn biết tinh thần bác ái của nhà tông giáo.
Hai là: muốn nếm được chân lí, chắc Ngài cũng sẵn lòng chỉ dẫn cho tôi”.
Ngài rằng: “Tốt lắm! Tốt lắm! Nay tôi xin dẫn Cụ đi xem”.
Tôi đáp: “Vâng! Tôi thiên vạn cám ơn. Ngày này thiệt là ngày vinh hạnh của đời tôi”
Đoạn rồi Ngài lấy tư cách của chủ nhân dẫn tôi đi xem khắp ba tầng lầu. Bắt đầu xem ở Cung thánh, đến phòng dạy, phòng ăn, phòng ngủ, đến phòng diễn thuyết, phòng thầy tu. Trong các phòng quy mô rất thanh khiết, vừa chỉnh đốn vừa khang trang.
Đoạn rồi Ngài cùng vị giảng sư đưa tôi lên sân lộ thiên ở tầng trên, sân này là một chốn thường làm rất thanh cao, rộng rãi, tô bằng xi măng nhuốm sắc vàng, vừa khoan khoái vừa bình thản tưởng như những lúc trăng trong gió mát, mây tạnh trời quang, mà đặt chân vào trên sân này, thời in như đứng vào trong bức kính đồng. Tứ bề nước biếc non xanh, thảy ánh vào trong đôi cặp mắt, cảnh Tiên cõi Phật, e chẳng gì tốt hơn! Nhưng tiếc quá, lúc đó đương khi sau mùa hạ, mặt trời còn nép nấp ở trong đám mây mù, khiến cho kém bớt mấy phần hứng vị.
Ở trong lúc tham quan các phòng, mà khiến cho tôi được phần lợi ích riêng, là khi vào xem tàng thư viện. Trong viện đủ các thứ sách: sách chữ Tây, sách chữ Tàu, sách chữ Nam, thứ sách gì cũng có, mà người quản lí ở trong viện, lại là người tôi đã có duyên tương thức một lần, là ông cố G, cữu biệt trùng phùng cảm tình sâu đậm. Ông cho tôi mượn hai bản sách, bổ thêm óc chân lí cho tôi rất nhiều, tôi cám ơn về phần riêng ông nhiều lắm.
Kể từ khi bắt đầu vào nhà, cho đến lúc thăm bàn thờ Đức Mẹ, được thấy các việc trong ngoài, phúc con mắt của Phan Bội Châu, thật quá chừng đội ơn Chúa.
Ấy là đại lược đầu đuôi ở trong cuộc tham quan trường Dòng Cứu Thế. Về mặt hình thức thì biểu hiện ra những quy mô khoan bình thanh nhã, mà nhất là về mặt tinh thần, biểu hiện ra cái thái độ hòa bình nhân ái. Vì thế bắt buộc tôi phát sinh ra mấy mối cảm tưởng sau đây:
Mối cảm tưởng rằng thứ nhất là thấy trường Công Giáo trọng tinh thần mà không trọng vật chất, trọng thành ý mà không trọng hư văn. Bởi vì khi cha H, Ngài tiếp tôi vẫn dùng bằng lễ tân chủ, nhưng thuốc không, trà không, mà bánh rượu cũng không, nhất thiết những hình thức giả toàn là không ráo. Nhưng mà ở trong đôi tròng con mắt, biểu hiện ra cái vẻ rất nhân từ, mà quý hóa nhất lại là những nụ cười rất tự nhiên hòa nhã, những tiếng nói rất chân thành, thật thà.
Sách Nho có câu rằng: “Bất thành tắc vô tật, cố quân tử thành chi vi quý“, nghĩa là: Hễ việc gì không ý chân thật, thời có việc ấy mặc dầu cũng in như không. Cho nên những bậc quân tử rất quý trọng ở đạo thành.
Mối cảm tưởng thứ hai là rõ được đạo thờ Trời ở trong Công Giáo rất phù hợp với chân lí trong đạo Nho xưa.
Sách xưa có câu rằng: “Tế như tại, tế thần như thần tại“, nghĩa là hễ tế lễ Trời hay tế Thần, phải thường thường nhất tâm thành kính, như có Trời có Thần ở bên mình vậy. Chẳng một phút đồng hồ nào, mà quên lững Trời với Thần thế mới là tế.
Nay tôi được cung chiêm bàn thờ thánh ở trong trường nhà Dòng. Thấy nghiêm túc quá mà chẳng thấy phiền vãn, thấy cung kính mà chẳng thấy lễ vật. Ngọn đèn cây nến, biểu hiện ra cái vẻ quang minh, xem lễ đọc kinh, tỏ ra cái tính hòa mục, ngoài bấy nhiêu hình thức, chẳng thấy gì là mùi tục. Thế chẳng phải là tế như tại hay sao? Thật ta nên cảm phục.
Ấy là hai mối cảm tưởng như trên kia, chính vì một giờ đồng hồ tham quan nhà trường Cứu Thế.
(Báo Vì Chúa số 3, ngày 2-10-1936)
TRẢ LỜI VỀ “CÂU CHUYỆN TÔN GIÁO”
LTS: Tháng trước đây có người trong Giáo đồ mời cụ Sào Nam chơi nhà trường Cứu Thế. Sau đó Cụ có viết một bài, tỏ lời khen ngợi tôn chỉ đức Giáo Chủ…. Nhân đó, có tiếng truyền nhau rằng cụ Sào gần đây theo Giáo. Nhiều người viết thư lại bản báo hỏi. Bản báo kể lại với Cụ. Cụ đã viết trả lời như sau:
Đối với tôn chỉ các Giáo, như “Chúng sinh bình đẳng”, và “Kiêm ái chúng sinh”, chuyên một mục đích “Xả thân cứu thế” như đạo Chúa, đạo Phật, khi nào Cụ cũng tôn kính quý chuộng. Chính hồi Cụ Đông độ đã có nhiều bạn giáo đồ là đồng chí.
Vậy đối với tôn giáo, vẫn tôn kính các giáo lí hợp với nhân đạo đó, chứ không phải mê tín đem hương hoa cầu nguyện hay là tin cái thuyết “xuất thế” như ai đã tưởng.
(Tiếng Dân ngày 31-12-1936)
Theo Phan Bội Châu Toàn Tập – Tập 7 Văn xuôi 1925-1940 – Trang 504-507
Nguồn: https://www.facebook.com/
-----------------------------------
Khuyến mãi: Xin các bạn đọc phần nhận xét của anh GNLT về tài liệu ghi lại cuộc gặp gỡ trên.
Lãng tử đã đọc tài liệu. Nhận thấy cụ Phan sau khi tham quan nhà Dòng đã tâm đắc cách tế lễ giản dị, thành kính…(cụ ngầm so sánh với những cuộc tế lễ hoành tráng rượu thịt tràn đầy ở những lễ lạt tôn giáo khác - cụ không dám nêu đích danh e đụng chạm)- Đó là nét ưu việt của nhà Dòng mà bước đầu cụ ghi nhận.
Đặc biệt cụ Phan dẫn lời cổ nhân, cụ gọi là “Sách xưa”, thực ra là Luận ngữ (Khổng tử) nhưng cụ cũng không dẫn đích danh, có lẽ bởi đương thời, Nho giáo đang tàn lụi (báo Tiếng Dân năm 1936 rồi mà), Tây học đang lấn sân… Xin trích nguyên gốc câu văn cụ Phan đã dẫn:
Thiên 3 “Bát dật” (Luận ngữ) bài 12.
3.12
祭如在，祭神如神在。子曰：吾不与祭，如不祭 。
Tế như tại, tế thần như thần tại. Tử viết: Ngô bất dự tế, như bất tế.
Lời bàn: Tế lễ cha mẹ phải coi như người đó ở trước mặt mình, tế lễ chư thần cũng coi như thần linh ở trước mặt mình. Khổng tử nói: Nếu ta không tham dự lễ tế (có người thay mặt ta tế lễ đi nữa) thì cũng như không tế lễ mà thôi.
Câu văn trên tiêu biểu cho cổ văn (câu tĩnh lược, thiếu thành phần).
Cụ Phan nhà nho-cách mạng uyên bác, khi bị an trí ở Huế, cụ giao thiệp với nhà giáo Đào Duy Anh cũng dạy học ở đó, lúc ấy cụ Đào đang biên soạn công trình thế kỷ “Từ điển H-V”, soạn xong, đưa bản thảo cụ Phan xem góp ý duyệt (nhuận sắc). Cụ Phan đọc và để lại lời ĐỀ TỪ trên bản thảo ước 800 chữ (năm 1931) với bút danh độc đáo: “Hãn Mạn tử”
Thưa chị P.Anh.
Trả lờiXóaTôi có nghĩ ngợi một chút khi đọc đoạn này: "Bởi vì khi cha H, Ngài tiếp tôi vẫn dùng bằng lễ tân chủ, nhưng thuốc không, trà không, mà bánh rượu cũng không, nhất thiết những hình thức giả toàn là không ráo."
Có cực đoan quá chăng khi tiếp khách mà không hề có chút gì để đãi khách. Một chén [tách] trà, vừa thân thiết với văn hóa phương Đông vừa thích hợp với văn hóa phương Tây vào thời đó. Tôi không có những hiểu biết tối thiểu về những quy định của Thiên chúa giáo trong các trường dòng (có thể nghiêm nhặt hơn những quy định cho không gian một nhà thờ bình thường), nên không dám chắc những suy nghĩ của mình là hợp lẽ.
Tất nhiên, câu nhận xét (ngay sau đoạn văn trên) về sự thành tâm của "gia chủ" từ đôi mắt quan sát tinh tế cụ Phan là không thể nghi ngờ.
Hoặc giả vị linh mục tiếp cụ Phan "cố tình" không đãi khách bằng bất cứ thứ vật chất gì để nói lên một ẩn ý gì đó.
Hoặc giả:
Vì muốn nhấn mạnh chỗ ngợi ca thực chất mà không cần đến những lễ nghi rườm rà (đang là căn bệnh của xã hội VN đương thời), mà cụ Phan cố tình từ chối một chén trà đơn giản từ gia chủ...
Chẳng có cơ sở để đặt ra bất cứ vấn đề gì ở đây, nhưng quả thực lòng tôi vẫn có chỗ băn khoăn từ một chi tiết được thuật lại cuộc gặp gỡ giữa cụ Phan và vị linh mục hiệu trưởng (?) trường dòng nọ...
Cụ Phan Bội Châu,nhà yêu nước vĩ đại của VN.là một nho sĩ từng ủng hộ
Trả lờiXóaphong trào Văn Thân,nghĩa là chống Pháp và bất cứ cái gì của Tây,kể cả
đạo Thiên Chúa,nhưng những năm cuối đời bị giam lỏng ở Huế,cụ đã xét
lại quan điểm khắt khe của mình đối với đạo TC.mà thừa nhận tôn giáo đó
có nhiều mặt tích cực đối với xã hội và cộng đồng.
(Xin đọc Viêt Nam Quốc sử khảo,Nxb Giáo Dục,Hà Nội 1962) của cụ).