Đàn bò vào thành phố ...

...
đêm buồn vắng buồn hơn
Đàn bò vào thành phố
không còn ai hỏi thăm
Đàn bò tìm dòng sông
nhưng dòng nước cạn khô
Đàn bò bỗng thấy buồn, bỗng thấy buồn
Rồi một hôm đứng mơ mây ngàn ..

Đó là bài hát đầu tiên của Trịnh Công Sơn mà tôi được nghe qua giọng hát của Khánh Ly, lần đầu tiên khi tôi còn học cấp 2 ở trường Gia Long. Lúc ấy, vào đầu thập niên 1970, tôi mới hơn 10 tuổi, cuộc sống lúc ấy ở Sài Gòn dường như đang có nhiều thay đổi - tôi chỉ cảm nhận được qua những lo lắng của người lớn lúc ấy. Và dường như nhạc Trịnh qua giọng hát của Khánh Ly là một hiện tượng mới đang nổi lên. Đi đâu cũng nghe giọng hát mà người ta gọi là "ma quái" ấy, và những lời ca như những lời thở than về thân phận nhược tiểu, về chiến tranh, về những bi kịch của kiếp người ...

Nghe một lần, và nhớ mãi. Bài hát này được tôi nhớ lại hôm qua, khi viết mẩu "Lại buồn". Buồn, rồi sao nữa? Câu trả lời của Trịnh, trong bài "Đàn bò vào thành phố", là ... hết buồn. Ừ, quả thật vậy. Hôm nay tôi đọc bài 3 của loạt bài trên báo SGGP, rồi bài viết của GS NVT trên blog, và những ý kiến của bạn đọc về loạt bài này, thì tôi không còn mảy may xúc động gì nữa. Bão hòa rồi. Và chỉ còn nghĩ đến nhạc Trịnh thôi.

Nhạc Trịnh. Từ lúc tôi nghe bài đầu tiên, những bài hát trong tập "Ca khúc da vàng" (mà dường như cho đến nay vẫn chưa được phép lưu hành) đến nay đã gần 40 năm rồi. Nhạc Trịnh đối với tôi đã trở thành một loại Kinh Thánh, hay một loại Truyện Kiều, một kho tàng các "trích dẫn" ẩn chứa sự khôn ngoan, thâm thúy, nằm sâu trong bộ nhớ dài hạn nhưng luôn được "truy hồi" một cách tự động cho từng tình huống trong cuộc sống của tôi.

Những lời ca của Trịnh, tôi đã nghe khá nhiều người lên án vì quá bi quan, ảo não. Như: Còn bao lâu cho thân thôi lưu đày chốn đây? Như: Cuộc đời đó có bao lâu mà hững hờ? Như: Gia tài của mẹ để lại cho con ... là nước Việt buồn. Như: Người nô lệ da vàng ngủ quên ... quên nước quên non; ngủ quên không thấy quê hương. Như: Sống trong đời sống cần có một tấm lòng ... để gió cuốn đi. Như: Một lần nằm mơ tôi thấy tôi qua đời, dù thật lệ rơi lòng không buồn mấy... Ủy mị thật. Tiêu cực thật. Nhưng rõ ràng nó vẫn có một tác dụng gì đó đối với tâm hồn, hay ít ra, đối với tâm hồn tôi. Ở những thời điểm có tâm trạng nhất định.

Nhạc Trịnh chỉ hay ở ca từ, hay ở giai điệu? Tôi không rõ. Đối với tôi, hỏi câu hỏi này cũng giống như hỏi tôi là tôi thích cái áo tôi đang mặc vì chất liệu hay vì kiểu dáng. Tôi nghĩ, hai cái này không tách ra được - ừ, thì chắc cố thì cũng được, nhưng không dễ. Vì chất liệu đó phù hợp với kiểu dàng đó, tách chúng ra thì giá trị của từng yếu tố chỉ còn ở mức trung bình hay thấp hơn. Nhưng sự phối hợp của cả 2 lại cho ta một sản phẩm xuất sắc. Nó giống như món nộm rau muống mà mẹ tôi hay làm. Chỉ là rau muống luộc, mắm tôm, chanh, ớt, một chút đường, lá kinh giới, và vừng rang. Từng yếu tố đều rất bình thường, rẻ tiền, mà nếu chấm điểm từng yếu tố thì thậm chí có lẽ có những yếu tố còn chưa đạt mức trung bình. Nhưng kết hợp chúng lại, thì mới tuyệt vời làm sao...

Tản mạn vài dòng vào buổi sáng ở cơ quan trước một cuộc họp (ôi, họp!). Trịnh, đối với tôi là một niềm tự hào của người Việt. Một hiện tượng. Một nhân tài, dù có thể ở VN vẫn còn quan niệm ... xướng ca vô loài. Phải chăng chỉ có các nhà khoa học, đặc biệt là các nhà khoa học tự nhiên, như Toán, Lý, mới có đóng góp cho xã hội? Phải chăng chỉ có các nghề nghiệp như kỹ sư, bác sĩ, luật sư, mới là những nghề cao quý, đáng kính trọng? Hình như thế, điều này đã được "thể chế hóa" trong ngôn ngữ Việt. Tiếng Việt có các từ "thầy thuốc", "thầy cãi"; nhưng ... "con hát" (= ca sĩ!) và "con sen" (= người giúp việc).

Còn lý do dẫn tôi đến việc những dòng tản mạn này là gì? Là sự tiếp nối của mẩu "Lại buồn" hôm trước. Buồn, rồi rất buồn. Hình như có quá nhiều đàn bò đã vào thành phố. Và ...

mẹ già hết chờ mong, đã ngủ yên
mẹ già mãi ngủ yên.
Buông lời ru cho hư không
buông bàn tay, con đi hoang
con đi hoang một đời
con đi hoang phận mình
...
và người bỗng hết buồn, đã hết buồn
Người lặng nghe đá lên trong hồn.