Thầy Khoa

Tôi đã nghĩ mình không nên viết gì thêm về thầy Khoa nữa, vì chuyện của thầy đã có nhiều người viết lắm rồi. Hơn thế nữa, nó là một câu chuyện chẳng có gì vui, dù có xét theo khía cạnh nào đi nữa. Nhưng rồi một câu hỏi của người thân, rằng PA nghĩ gì về việc thầy Khoa, khiến tôi lại phải viết, như một cách trả lời. Dù vẫn nghĩ, việc của thầy buồn lắm, tốt nhất là để yên cho vết thương (lòng) của thầy khép lại.

Ngay từ khi thầy mới "gặp thời" (từ này mượn trong một bài viết nào đó nhắc tới thầy bằng 3 từ rất "đắt": gặp thời, đương thời, rồi ... hết thời), thì câu chuyện xung quanh thầy cũng chẳng có gì vui: lẽ nào có thể vui được, khi một kỳ thi quốc gia quan trọng thế, mà cách ứng xử của sĩ tử và nhà trường thì bát nháo chắc khác gì một cái chợ như vậy?

Rồi đến khi thầy thành người đương thời, tôi cũng thấy câu chuyện thật đáng buồn. Một ông thầy giáo ở trường phổ thông trở thành người đương thời, được giới truyền thông lăng xê lên, việc này không chỉ có ở nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam của ta. Mà ở các nước tư bản giãy chết, ví dụ như hồi tôi ở Úc cũng thấy thỉnh thoảng có thầy cô giáo phổ thông được đưa lên TV như vậy.

Cái khác là ở chỗ: thầy cô của họ nổi tiếng vì có được những tác động tích cực đến học sinh (ví dụ, giúp cho các học sinh là con cái của người nhập cư mau chóng hòa nhập vào cộng đồng, chẳng hạn), thì thầy Khoa của chúng ta lại nổi tiếng, trở thành người đương thời vì ... đã vạch trần được những tiêu cực trong thi cử, bắt được học sinh và nhà giáo vi phạm đạo đức. Càng nghĩ, tôi càng buồn thấm thía, thật chứ. Đương thời theo kiểu thầy Khoa, thì vui làm sao được.

Và đến lúc thầy ... hết thời, thì buồn là đã hẳn. Có ai hết thời mà không buồn. Có sự chấm dứt, sự chia tay nào mà không làm cho người ta ngậm ngùi, dù chỉ là tí chút. Tôi nghĩ, ngay cả khi hai vợ chồng đồng ý đưa nhau ra tòa ly dị, thì khi nhận được tờ giấy ly hôn (tôi cũng chẳng biết nói thế có đúng không, vì tôi là người theo đạo công giáo, nên "ly hôn" là một từ không có trong từ điển của tôi), có lẽ người ta cũng sẽ buồn buồn, ngậm ngùi, thậm chí cay đắng một chút, nếu người ta còn chút gì gọi là lương tâm.

Huống chi, đây là rời một nghề mà mình đã theo đuổi trong một thời gian dài, lại là một nghề ít nhiều có tính lý tưởng, được xã hội trọng vọng (ít ra là trọng vọng theo kiểu ... nói cái mồm!), và thầy Khoa thì còn trẻ, nào đã đến tuổi hưu! Và buồn hơn nữa, là thầy Khoa nghỉ vì môi trường làm việc của thầy đã khiến cho thầy không làm việc được nữa, nên việc nghỉ của thầy cũng giống như bị ép nghỉ vậy. Mà đấy là ngành giáo dục, ngành lẽ ra phải nhân đạo, nhân văn, nhân hậu nhất. Bảo, "làm sao mà tôi không (muốn) khóc cho được" (câu này lấy trong truyện đọc cho trẻ con đi học mẫu giáo thì phải).

Những cái buồn nãy giờ tôi nêu ra chẳng phải chỉ buồn cho thầy Khoa, mà là buồn cho ngành giáo dục của VN: gian lận, tiêu cực đầy dẫy, đến nỗi chẳng ai muốn chống (một người làm thì chỉ như hạt cát trong sa mạc, nào có ích gì, hẳn là ai cũng nghĩ thế). Còn cái buồn riêng của thầy Khoa là thầy không biết khôn ngoan "theo thời", "thức thời", mà lại ngây thơ nghe theo lời hô hào, kêu gọi của một vị đứng đầu ngành giáo dục vào thời điểm ấy, để hăng hái "nói không với tiêu cực và gian lận trong thi cử" (hình như khẩu hiệu lúc ấy là như thế, tôi cũng không nhớ rõ - nói theo ngôn ngữ thời nay thì phải là "tham nhũng trong giáo dục").

Đúng là thầy Khoa không khôn ngoan thật, vì khôn ngoan ra thì phải hiểu những việc hưởng ứng như vậy luôn luôn là top down thì mới thuận chiều: Bộ trưởng kêu gọi, giám đốc sở hưởng ứng và phát động trong tỉnh, rồi hiệu trưởng hưởng ứng và yêu cầu giáo viên làm theo, rồi giáo viên thì tuân thủ vừa đủ cho hiệu trưởng hài lòng nhưng cũng không được đụng chạm đến đồng nghiệp và những người xung quanh. Rồi sau đó thì ... đâu lại hoàn đấy. Thì mới là "biết", ở cái mảnh đất Việt Nam yêu dấu này.

Nhưng thầy Khoa lại không khôn ngoan, hưởng ứng dữ dội quá, lại được lăng xê nữa, nên đã đi trật con đường an toàn mà ai cũng biết rồi. Một khi thầy đã lỡ lộ diện chống đối lại còn nổi cộm như vậy nữa chứ, thì chắc chắn sẽ bị cô lập, bị đàn áp, theo một kiểu nào đấy, thô thiển hay tinh vi, điều này có lẽ cũng chẳng ai lấy làm lạ.

Cuối cùng, sau một thời gian cầm cự, thầy Khoa phải đi đến quyết định xin nghỉ hẳn khỏi ngành giáo dục, thì buồn thay, nhưng cũng dễ hiểu thay, người (đã từng) đương thời của chúng ta chẳng có ai trong ngành nâng đỡ, an ủi, tạo điều kiện tiếp tục làm việc trong ngành cả.

Thậm chí một vị GS trước đây đã từng lớn tiếng ủng hộ thầy và hứa sẽ nhận thầy về làm việc nếu bị o ép và phải nghỉ việc thì nay cũng ... chối phắt, không nhận nữa, vì thầy Khoa ... "bất bình thường". Mọi việc khác, thì tôi không lạ, nhưng phản ứng của vị GS này thì thật sự làm cho tôi hơi bất ngờ. Trời ơi, còn có sự bất nhẫn nào lớn hơn như vậy không, khi thầy bây giờ chỉ còn là một kẻ ngã ngựa, đã mất hết tất cả mọi thứ trong tay ...

Nhưng tôi nghĩ, có lẽ đến thời điểm này thì quyết định rời ngành giáo dục của thầy là quyết định đúng nhất trong cuộc đời làm việc của thầy. Cũng giống như hai vợ chồng đã đến lúc không thể ở vói nhau được nữa thì nên nhanh chóng ly dị cho rồi. Để rồi còn làm việc khác, thầy Khoa nhỉ.... Bởi vì, nếu muốn thực sự cống hiến cho xã hội thì thiếu gì cách, đâu phải chỉ là làm việc trong ngành giáo dục, và trong khu vực công. Vả lại, rõ ràng là chẳng ai có thể cống hiến được trong cái môi trường sư phạm mà thầy đã quyết định rời bỏ.

Câu hỏi cuối cùng còn lại về việc thầy Khoa là, cái case của thầy tiêu biểu hay là không tiêu biểu cho tình hình giáo dục của VN hiện nay?

Tôi e rằng câu trả lời của tôi lúc này thiên về tiêu cực hơn là tích cực. Vì phải chăng chính tôi cũng đã nhiều lần rơi vào tâm trạng giống thầy Khoa trước khi thầy phải đi đến quyết định nghỉ việc, dù hiện nay tôi vẫn còn đang làm việc và vẫn còn rất thiết tha với nghề giáo.

Tình hình giáo dục của VN, một đất nước luôn tự hào về truyền thống hiếu học và tôn sư trọng đạo, chẳng lẽ lại có ngày đáng buồn đến thế này sao?