"Chim hót trong lồng"

"Chim hót trong lồng" là tựa của một cuốn tiểu thuyết của nhà văn Nhật Tiến mà tôi đã đọc từ thời còn bé. Đọc lâu quá rồi nên cũng không nhớ rõ cốt truyện, chỉ biết nó được viết theo dạng một cuốn nhật ký của một cô bé được mẹ gửi vào học nội trú ở một trường dòng. "Chim hót trong lồng" chính là cô bé ấy, nhân vật chính của cuốn tiểu thuyết.

Nhưng tự nhiên sao tôi lại nhớ cái tựa của cuốn tiểu thuyết này? À, là do sáng ra mở fb, tôi đọc được một bài thơ rất hay về một chú chim (mà sao lại phải là chú nhỉ, nếu gọi là cô chim thì có được không ta?) tuy bị nhốt trong lồng nhưng vẫn (phải) ca hót (làm như) vui vẻ, giọng cao lảnh lót. Bài thơ ý tứ rất sâu xa, hàm chứa một thông điệp lớn: chỉ có những kẻ mất tự do thì mới thấy được đầy đủ ý nghĩa và giá trị của tự do. Và tự nhiên cái "trí nhớ nghịch thường" (tức là: quên chuyện mới, nhớ chuyện xưa) của tôi, một bà già đã "ngoại ngũ tuần" (hic hic hic, nghe già quá đỗi!) bỗng nhớ ngay đến cuốn sách mà mình đã đọc từ thuở xa xưa, "khi mới lớn tuổi mười lăm mười bảy/làm học trò mắt sáng với môi tươi".

Bài thơ ấy đây, xin chép lại đây cho chính tôi và cho các bạn. Tôi đang bận quá nên bản dịch dưới đây chỉ mới là dịch thô, chưa ưng ý lắm, tạm chép ra đây  để các bạn có thể hiểu ý chính, nhưng chắc chắn đây sẽ là một trong những bài thơ mà tôi sẽ quay lại dịch trau chuốt hơn khi có thời gian (và nếu cái trí nhớ nghịch thường của tôi vẫn còn nhớ, hu hu!)

Và, khi đọc/ dịch bài thơ này tôi lại nhớ đến phiên tòa ở Hải Phòng với vụ án Đoàn Văn Vươn, cùng mức án đang được đề nghị là 5, 6 năm tù, chưa biết kết cục ra sao. Nhưng dù kết cục thế nào thì anh Vươn hiện nay tình cảnh cũng chẳng khác gì một chú chim trong lồng, "cánh bị xén chân bị buộc/ chỉ còn có lời ca". Không biết làm gì để chia sẻ với anh, thôi thì xin tặng bài thơ này đến anh và cầu chúc cho anh và gia đình anh những điều tốt đẹp nhất, in spite of everything. Mọi người đứng bên cạnh anh, anh Vươn ạ!

The Caged bird
Maya Angelou

A free bird leaps

on the back of the wind   
and floats downstream   
till the current ends
and dips his wing
in the orange sun rays
and dares to claim the sky.

But a bird that stalks

down his narrow cage
can seldom see through
his bars of rage
his wings are clipped and   
his feet are tied
so he opens his throat to sing.

The caged bird sings   

with a fearful trill   
of things unknown   
but longed for still   
and his tune is heard   
on the distant hill   
for the caged bird   
sings of freedom.

The free bird thinks of another breeze

and the trade winds soft through the sighing trees
and the fat worms waiting on a dawn bright lawn
and he names the sky his own
But a caged bird stands on the grave of dreams   
his shadow shouts on a nightmare scream   
his wings are clipped and his feet are tied   
so he opens his throat to sing.

The caged bird sings   

with a fearful trill   
of things unknown   
but longed for still   
and his tune is heard   
on the distant hill   
for the caged bird   
sings of freedom.

http://www.poetryfoundation.org/poem/178948

Chim hót trong lồng

Chú chim trời tự do

Chân sáo nhảy vui theo nhịp gió

Chao liệng qua mặt sông

Bay đến cuối cầu vồng

Chạm cánh vào mặt nước

Rồi vút bay đến tận trời cao

Nhưng chú chim nhà

Trong chiếc lồng chật hẹp

Tầm mắt bị chắn ngang

Bởi những chiếc nan bằng sắt

Cánh bị xén, chân bị buộc

Chỉ còn có lời ca. 

Chú chim trong lồng

Cất lời ca lảnh lót

Hát về chân trời xa

Suốt đời mộng ước

Tiếng hát tự đáy tim

Trên núi đồi vọng mãi

Trong lồng chim vang hót

Cho khát vọng tự do. 

Chú chim trời tự do 

Chờ làn gió mát rung ngọn cây

Tìm chú sâu non trên bãi cỏ

Chiếm giữ cả không gian khoảng khoát

Đâu biết chú chim nhà

Đứng trên nấm mồ hy vọng

Bóng phủ lên ác mộng hãi hùng

Cánh bị xén, chân bị buộc

Chỉ còn có lời ca. 

Chú chim trong lồng

Cất lời ca lảnh lót

Hát về chân trời xa

Suốt đời mộng ước

Tiếng hát tự đáy tim

Trên núi đồi vọng mãi

Trong lồng chim vang hót

Cho khát vọng tự do.  

 Phương Anh dịch T4/2013
--------
Thật bất ngờ, sau khi đăng bản dịch "mì ăn liền" này lên tối qua thì sáng nay tôi mở mail và nhận được một bản dịch khác của cùng bài thơ đó do anh NĐH thực hiện cách đây đã 5 năm. Với một nhận xét không kém bất ngờ: "Kể cũng lạ : bản dịch tôi bao giờ cũng trầm buồn hơn bản dịch của cô PA ! Mặc dầu cô PA trầm buồn hơn tôi ( ! ). Sai chăng ? "

Thực ra tôi cũng không rõ trên thực tế thì ai trầm buồn hơn ai nữa, nhưng đúng  là hai bản dịch này dù cùng cảm nhận trên một bản gốc nhưng có những khác biệt rõ rệt về giọng thơ. Tự nhận xét, tôi thấy bản dịch của anh NĐH hay hơn hẳn bản dịch của tôi, sâu sắc và mãnh liệt lắm. Còn bản dịch của tôi có chút gì đó trẻ con, vui vẻ nhưng hời hợt. Và quan sát sự khác biệt này quả là thú vị.

Tôi chẳng hiểu điều đó nói lên điều gì về tính cách của 2 "dịch giả", nhưng thôi, hãy cứ đăng lên đây cho mọi người đọc và so sánh cái đã, ít ra hy vọng cũng mua vui được vài phút cho mọi người, như một luồng gió mát mẻ trong không khí nóng bức hiện nay.


TIẾNG HÓT TỰ DO

Có con chim trời tự do
trong gió tung bay
nhấp nhô theo dòng nước
đến những ngọn nguồn xa
thấp thoáng đôi cánh
chim bay trong sắc cầu vồng
tự tại giữa trời xanh

Có con chim giam đời mình
trong chiếc lồng chật hẹp
nào có thấy gì
ngoài những chấn song
cánh cắt ngắn
và chân bị buộc
chim chỉ còn tiếng hót

Vâng con chim ấy hót
âm vang rờn rợn thiết tha
chim hót điều gì không ai biết
nhưng khát khao mãnh liệt
ta nghe giai điệu ấy
bay trên cánh đồi xa
chim hót
về tự do !

Con chim trời nọ
thấy đời thật dễ dàng
gió Đông về nhẹ nhàng
lướt trên hàng cây ngập nắng
và mồi ngon sẵn sàng trên bãi cỏ
một chủ nhân của trời xanh !
nhưng con chim bị giam cầm
đứng trước nấm mồ của hy vọng
bóng gào thét trong đêm mộng hãi hùng
cánh cắt ngắn và chân bị buộc
chim chỉ còn tiếng hót.

Vâng con chim ấy hót
âm vang rờn rợn thiết tha
chim hót điều gì không ai biết
nhưng khát khao mãnh liệt
ta nghe giai điệu ấy
bay trên cánh đồi xa
ôi chim hót
về tự do !

NGUYỄN ĐẠI HOÀNG
5/2008