Thứ Sáu, 5 tháng 4, 2013

"Chim hót trong lồng"

"Chim hót trong lồng" là tựa của một cuốn tiểu thuyết của nhà văn Nhật Tiến mà tôi đã đọc từ thời còn bé. Đọc lâu quá rồi nên cũng không nhớ rõ cốt truyện, chỉ biết nó được viết theo dạng một cuốn nhật ký của một cô bé được mẹ gửi vào học nội trú ở một trường dòng. "Chim hót trong lồng" chính là cô bé ấy, nhân vật chính của cuốn tiểu thuyết.

Nhưng tự nhiên sao tôi lại nhớ cái tựa của cuốn tiểu thuyết này? À, là do sáng ra mở fb, tôi đọc được một bài thơ rất hay về một chú chim (mà sao lại phải là chú nhỉ, nếu gọi là cô chim thì có được không ta?) tuy bị nhốt trong lồng nhưng vẫn (phải) ca hót (làm như) vui vẻ, giọng cao lảnh lót. Bài thơ ý tứ rất sâu xa, hàm chứa một thông điệp lớn: chỉ có những kẻ mất tự do thì mới thấy được đầy đủ ý nghĩa và giá trị của tự do. Và tự nhiên cái "trí nhớ nghịch thường" (tức là: quên chuyện mới, nhớ chuyện xưa) của tôi, một bà già đã "ngoại ngũ tuần" (hic hic hic, nghe già quá đỗi!) bỗng nhớ ngay đến cuốn sách mà mình đã đọc từ thuở xa xưa, "khi mới lớn tuổi mười lăm mười bảy/làm học trò mắt sáng với môi tươi".

Bài thơ ấy đây, xin chép lại đây cho chính tôi và cho các bạn. Tôi đang bận quá nên bản dịch dưới đây chỉ mới là dịch thô, chưa ưng ý lắm, tạm chép ra đây  để các bạn có thể hiểu ý chính, nhưng chắc chắn đây sẽ là một trong những bài thơ mà tôi sẽ quay lại dịch trau chuốt hơn khi có thời gian (và nếu cái trí nhớ nghịch thường của tôi vẫn còn nhớ, hu hu!)

Và, khi đọc/ dịch bài thơ này tôi lại nhớ đến phiên tòa ở Hải Phòng với vụ án Đoàn Văn Vươn, cùng mức án đang được đề nghị là 5, 6 năm tù, chưa biết kết cục ra sao. Nhưng dù kết cục thế nào thì anh Vươn hiện nay tình cảnh cũng chẳng khác gì một chú chim trong lồng, "cánh bị xén chân bị buộc/ chỉ còn có lời ca". Không biết làm gì để chia sẻ với anh, thôi thì xin tặng bài thơ này đến anh và cầu chúc cho anh và gia đình anh những điều tốt đẹp nhất, in spite of everything. Mọi người đứng bên cạnh anh, anh Vươn ạ!

The Caged bird
Maya Angelou

A free bird leaps
on the back of the wind   
and floats downstream   
till the current ends
and dips his wing
in the orange sun rays
and dares to claim the sky.


But a bird that stalks
down his narrow cage
can seldom see through
his bars of rage
his wings are clipped and   
his feet are tied
so he opens his throat to sing.


The caged bird sings   
with a fearful trill   
of things unknown   
but longed for still   
and his tune is heard   
on the distant hill   
for the caged bird   
sings of freedom.


The free bird thinks of another breeze
and the trade winds soft through the sighing trees
and the fat worms waiting on a dawn bright lawn
and he names the sky his own
But a caged bird stands on the grave of dreams   
his shadow shouts on a nightmare scream   
his wings are clipped and his feet are tied   
so he opens his throat to sing.


The caged bird sings   
with a fearful trill   
of things unknown   
but longed for still   
and his tune is heard   
on the distant hill   
for the caged bird   
sings of freedom.

Chim hót trong lồng
Chú chim trời tự do
Chân sáo nhảy vui theo nhịp gió
Chao liệng qua mặt sông
Bay đến cuối cầu vồng
Chạm cánh vào mặt nước
Rồi vút bay đến tận trời cao


Nhưng chú chim nhà
Trong chiếc lồng chật hẹp
Tầm mắt bị chắn ngang
Bởi những chiếc nan bằng sắt
Cánh bị xén, chân bị buộc
Chỉ còn có lời ca. 


Chú chim trong lồng
Cất lời ca lảnh lót
Hát về chân trời xa
Suốt đời mộng ước
Tiếng hát tự đáy tim
Trên núi đồi vọng mãi
Trong lồng chim vang hót
Cho khát vọng tự do. 


Chú chim trời tự do 
Chờ làn gió mát rung ngọn cây
Tìm chú sâu non trên bãi cỏ
Chiếm giữ cả không gian khoảng khoát
Đâu biết chú chim nhà
Đứng trên nấm mồ hy vọng
Bóng phủ lên ác mộng hãi hùng
Cánh bị xén, chân bị buộc
Chỉ còn có lời ca. 


Chú chim trong lồng
Cất lời ca lảnh lót
Hát về chân trời xa
Suốt đời mộng ước
Tiếng hát tự đáy tim
Trên núi đồi vọng mãi
Trong lồng chim vang hót
Cho khát vọng tự do.  

 Phương Anh dịch T4/2013
--------
Thật bất ngờ, sau khi đăng bản dịch "mì ăn liền" này lên tối qua thì sáng nay tôi mở mail và nhận được một bản dịch khác của cùng bài thơ đó do anh NĐH thực hiện cách đây đã 5 năm. Với một nhận xét không kém bất ngờ: "Kể cũng lạ : bản dịch tôi bao giờ cũng trầm buồn hơn bản dịch của cô PA ! Mặc dầu cô PA trầm buồn hơn tôi ( ! ). Sai chăng ? "

Thực ra tôi cũng không rõ trên thực tế thì ai trầm buồn hơn ai nữa, nhưng đúng  là hai bản dịch này dù cùng cảm nhận trên một bản gốc nhưng có những khác biệt rõ rệt về giọng thơ. Tự nhận xét, tôi thấy bản dịch của anh NĐH hay hơn hẳn bản dịch của tôi, sâu sắc và mãnh liệt lắm. Còn bản dịch của tôi có chút gì đó trẻ con, vui vẻ nhưng hời hợt. Và quan sát sự khác biệt này quả là thú vị.

Tôi chẳng hiểu điều đó nói lên điều gì về tính cách của 2 "dịch giả", nhưng thôi, hãy cứ đăng lên đây cho mọi người đọc và so sánh cái đã, ít ra hy vọng cũng mua vui được vài phút cho mọi người, như một luồng gió mát mẻ trong không khí nóng bức hiện nay.


TIẾNG HÓT TỰ DO

Có con chim trời tự do
trong gió tung bay
nhấp nhô theo dòng nước
đến những ngọn nguồn xa
thấp thoáng đôi cánh
chim bay trong sắc cầu vồng
tự tại giữa trời xanh


Có con chim giam đời mình
trong chiếc lồng chật hẹp
nào có thấy gì
ngoài những chấn song
cánh cắt ngắn
và chân bị buộc
chim chỉ còn tiếng hót


Vâng con chim ấy hót
âm vang rờn rợn thiết tha
chim hót điều gì không ai biết
nhưng khát khao mãnh liệt
ta nghe giai điệu ấy
bay trên cánh đồi xa
chim hót
về tự do !


Con chim trời nọ
thấy đời thật dễ dàng
gió Đông về nhẹ nhàng
lướt trên hàng cây ngập nắng
và mồi ngon sẵn sàng trên bãi cỏ
một chủ nhân của trời xanh !
nhưng con chim bị giam cầm
đứng trước nấm mồ của hy vọng
bóng gào thét trong đêm mộng hãi hùng
cánh cắt ngắn và chân bị buộc
chim chỉ còn tiếng hót.


Vâng con chim ấy hót
âm vang rờn rợn thiết tha
chim hót điều gì không ai biết
nhưng khát khao mãnh liệt
ta nghe giai điệu ấy
bay trên cánh đồi xa
ôi chim hót
về tự do !


NGUYỄN ĐẠI HOÀNG
5/2008

4 nhận xét:

  1. and his tune is heard
    on the distant hill
    mà dịch là :
    ta nghe giai điệu ấy
    bay trên cánh đồi xa

    sao mà xót xa ! Cánh đồi : từ ngữ lạ và cô đơnkhủng khiếp ! NĐH là ai vậy bạn Phương Anh ơi ?

    Trả lờiXóa
    Trả lời
    1. Một người quen, bạn ạ. Biết nói như thế nào đây nhỉ? Anh NĐH có thể tự giới thiệu chăng?

      Xóa
  2. Chim lồng

    Có chú chim tự do
    lượn tung tăng trong gió
    rồi ung dung nhẹ lướt theo dòng
    tận cõi bờ mênh mông
    rồi vút lao vào vùng rực nắng
    tung cánh vàng
    chiếm cả trời xanh.

    Có chú chim ủ rũ
    chật chội nép mình trong chiếc lồng con
    thấy được gì qua chấn song kinh khiếp
    cánh bị xén cùn
    chân bị trói
    chỉ còn biết thét gào
    qua tiếng hót thôi.

    Tiếng chim hót trong lồng
    sao ngân vang mãnh liệt
    về điều gì không biết
    sao khắc khoải đợi mong
    giọng hót chim vang vọng
    đến tận núi đồi xa
    giọng hót chim lảnh lót
    vì tự do mà ca.

    Chú chim trời lim dim nghĩ về làn gió mới
    về dòng nhiệt đới rì rầm nhẹ lướt giữa hàng cây
    về những con sâu non mởn mơn trên bãi cỏ ban mai chờ đợi
    chim cho mình là chủ cả trời mây
    Còn chú chim lồng đứng trên bờ tuyệt vọng
    hét với bóng mình trong từng cơn ác mộng
    cánh bị xén cùn, chân bị trói
    chỉ còn biết thét gào qua tiếng hót mà thôi.

    Tiếng chim hót trong lồng
    sao ngân vang mãnh liệt
    về điều gì không biết
    sao khắc khoải đợi mong
    giọng hót chim vang vọng
    đến tận núi đồi xa
    giọng hót chim lảnh lót
    vì tự do mà ca.

    Nghinh Đồ

    Trả lờiXóa
    Trả lời
    1. Chào bạn Nghinh Đồ

      Mãi hôm nay tôi mới đọc kỹ bản dịch của bạn, và rất tiếc là đã không đọc nó sớm hơn, khi bản dịch còn "nóng". Hôm nay thì nguội rồi, nhưng hy vọng tôi sẽ quay lại chủ đề thơ dịch - dịch thơ này, và sẽ đem bài của bạn ra để giới thiệu nhé.

      Một lần nữa cám ơn bạn đã ghé nhà và góp ý.

      Xóa